Zgodnie z treścią art. 5 w/w ustawy, nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:
- czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia;
- czyn nie zawiera znamion wykroczenia albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia wykroczenia;
- ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze;
- nastąpiło przedawnienie orzekania;
- obwiniony zmarł;
- obwiniony jest: – uwierzytelnionym w Rzeczypospolitej Polskiej, szefem przedstawicielstwa dyplomatycznego państwa obcego, – osobą należącą do personelu dyplomatycznego tego przedstawicielstwa, – osobą należącą do personelu administracyjnego lub technicznego tego przedstawicielstwa, – członkiem rodziny osób wymienionych powyżej i pozostaje z nimi we wspólnocie domowej, – inną osobą korzystającą z immunitetu dyplomatycznego, na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych, – kierownikiem urzędu konsularnego lub innym urzędnikiem konsularnym państwa obcego albo inną osobą zrównaną z nimi na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych;
- obwiniony z mocy przepisów szczególnych nie podlega orzecznictwu na podstawie niniejszego kodeksu (dotyczy to m.in. sędziów sądów powszechnych, sędziów sądów wojskowych, sędziów Sądu Najwyższego, strażaków Państwowej Straży Pożarnej, czy prokuratorów);
- postępowanie co do tego samego czynu obwinionego zostało prawomocnie zakończone lub wcześniej wszczęte, toczy się;
- brak jest skargi uprawnionego oskarżyciela albo żądania ścigania pochodzącego od osoby uprawnionej lub zezwolenia na ściganie, gdy ustawa tego wymaga;
- zachodzi inna okoliczność wyłączająca z mocy ustawy orzekanie w postępowaniu na podstawie niniejszego kodeksu (amnestia, przebaczenie i puszczenie w niepamięć niektórych przestępstw i wykroczeń).
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że postępowanie w sprawie o wykroczenie należy umorzyć w sytuacji, gdy nastąpiło przedawnienie karalności, ale tylko wtedy, gdy nie ma od razu podstaw do uniewinnienia oskarżonego z braku czynu lub braku znamion czynu jako wykroczenia albo braku winy. Umorzenie z racji przedawnienia wchodzi też zawsze w rachubę, gdyby kwestie istnienia czynu, jego znamion i odpowiedzialności wymagały dalszego dowodzenia, gdyż postępowaniu w tej materii stoi już na przeszkodzie przedawnienie karalności.
Jak zaznaczył Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 września 2002 r. (sygn. akt I KZP 22/02), jeżeli dojdzie do złamania zasady, że "ten sam czyn stanowić może tylko jedno wykroczenie" i w różnych postępowaniach sprawca zostanie prawomocnie ukarany za dwa lub więcej wykroczeń, zamiast za jedno wykroczenie wyczerpujące znamiona wykroczeń zawarte w dwóch lub więcej przepisach ustawy, to wynikające z idei demokratycznego państwa prawnego przywrócenie stanu zgodnego z prawem – możliwe w drodze umorzenia postępowania zakończonego orzeczeniem, które uprawomocniło się później – powinno nastąpić w tej fazie, w której zaistniało naruszenie prawa. Brak właściwości sądu nie powoduje odmowy wszczęcia lub umorzenia postępowania. Sąd z urzędu bowiem bada swoją właściwość i powinien przekazać sprawę sądowi właściwemu, gdy uzna się za niewłaściwy. W przypadku gdy kwestia właściwości pojawi się dopiero na rozprawie, sąd może przekazać sprawę tylko wtedy, gdy będzie konieczne odroczenie rozprawy.
