Środki zapobiegania oraz zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich
Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym. Co istotne, kara może być orzeczona tylko w wypadkach przewidzianych prawem, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego. Wobec takich osób sąd rodzinny może:
– udzielić upomnienia,
– zobowiązać do określonego postępowania a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia,
– ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna,
– ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego,
– zastosować nadzór kuratora,
– skierować do ośrodka kuratorskiego a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją,
– orzec zakaz prowadzenia pojazdów,
– orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego,
– orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, w
młodzieżowym ośrodku socjoterapii albo w ośrodku szkolno-wychowawczym,
– orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym,
– zastosować inne środki zastrzeżone w ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Ponadto sąd rodzinny może zobowiązać rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony oraz lekarzem lub zakładem leczniczym. Może również zobowiązać rodziców lub opiekuna do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przez nieletniego oraz zwrócić się do właściwych instytucji państwowych lub społecznych oraz jednostek samorządowych o udzielenie niezbędnej pomocy w poprawie warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego.
Popełnienie czynu zabronionego przez nieletniego do 13 roku życia
Jeżeli nieletni dopuszcza się czynu zabronionego przed ukończeniem 13 roku życia, wówczas sąd traktuje popełnienie takiego czynu wyłącznie jako przejaw jego demoralizacji i może zastosować środki z Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Należy pamiętać, że w postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę jego osobowość, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki jego wychowania.
Popełnienie czynu zabronionego przez nieletniego między 13 a 17 rokiem życia
W sytuacji, gdy nieletni dopuszcza się czynu zabronionego między 13 a 17 rokiem życia sąd, co do zasady, stosuje środki przewidziane w Ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Należy jednak pamiętać, że w przypadku, gdy nieletni ukończył 15 lat i popełnił przestępstwo zamachu na życie Prezydenta RP, zabójstwa, umyślnego spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, umyślnego sprowadzenia zdarzenia powszechnie niebezpiecznego, katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, porwana samolotu lub statku, zgwałcenia zbiorowego lub kazirodczego, czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego, wzięcia zakładników, czy rozboju, może on odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie karnym, o ile sąd uzna, że okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają a w szczególności wcześniej stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Warunki osobiste to środowisko, w którym nieletni przebywa. Pod uwagę brane są również warunki bytowe jego rodziny, sytuacja mieszkaniowa i materialna, środowisko jego kolegów, czy miejsce spędzania przez niego czasu. Co ważne, kara wymierzona nieletniemu nie może przekroczyć 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia za dane przestępstwo. W takiej sytuacji sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Popełnienie czynu zabronionego przez nieletniego między 17 a 18 rokiem życia
W sytuacji, gdy nieletni popełnia czyn zabroniony między 17 a 18 rokiem życia sąd generalnie stosuje przepisy Kodeksu karnego. Wyjątkowo jednak, zamiast kary, sąd zastosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają. Sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej. Obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu.
