Spis treści
Pozbawienie władzy rodzicielskiej – przesłanki obligatoryjne i fakultatywne
Pozbawienie władzy rodzicielskiej reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zgodnie z art 111 par. 1 i 1a KRO, sąd pozbawia władzy rodzicielskiej, jeżeli zostaną spełnione określone przesłanki. I tak też sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka (przesłanki obligatoryjne). Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem (przesłanka fakultatywna).
Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej
Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi, że sąd pozbawia władzy rodzicielskiej, jeżeli istnieje trwała przeszkoda w jej wykonywaniu. W praktyce chodzi o sytuacje o niedającym się przewidzieć przedziale czasowym albo o sytuacje, w których wiadomo, że rodzic nie będzie mógł wykonywać władzy rodzicielskiej przez bardzo długi czas. Przesłanka ta zachodzi więc wówczas, gdy rodzic odbywa karę wieloletniego pozbawienia wolności (np. wymiar kary wynosi 30 lat) albo z powodu choroby przebywa w zakładzie leczniczym, przy czym jego stan zdrowia wskazuje, że sytuacja ta nie ulegnie w najbliższej przyszłości zmianie.
Nadużywanie władzy rodzicielskiej bądź rażące zaniedbywanie obowiązków
Należy zaznaczyć, że do pozbawienia władzy rodzicielskiej z powodu rażącego zaniedbywania obowiązków względem małoletniego dziecka upoważnia sąd tylko takie zaniedbanie obowiązków względem dziecka, które mogą być zakwalifikowane jako rażące. Muszą to być więc zaniedbania poważne lub zaniedbania o mniejszej wadze, lecz nacechowane nasileniem złej woli, uporczywością i niepoprawnością. Nadużywanie władzy rodzicielskiej zachodzi natomiast wówczas, gdy postępowanie rodzica obiektywnie wywiera destrukcyjny wpływ na proces wychowania i rozwoju psychicznego dziecka.
Przykładem może być pozbawienie władzy rodzicielskiej ze względu na znęcanie się nad dziećmi. I tak też prawomocne skazanie za popełnienie przestępstwa znęcania się fizycznego i psychicznego nad małoletnimi ze szczególnym okrucieństwem, zgodnie z art. 11 KPC wiąże sąd rodzinny w postępowaniu dotyczącym władzy rodzicielskiej, co automatycznie przesądza spełnienie przesłanki z art. 111 KRO skutkującej koniecznością (a nie tylko możliwością) wydania orzeczenia o pozbawieniu uczestniczki władzy rodzicielskiej nad dziećmi.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej jednego z rodziców
Pozbawienie władzy rodzicielskiej może dotyczyć tylko jednego z małżonków. Może także dotyczyć wyłącznie jednego dziecka. Podstawą orzeczenia zawsze staje się istnienie chociażby jednej z wymienionych w art 111 par. 1 lub 1a przesłanek. Tym samym sąd może orzec pozbawienie władzy rodzicielskiej zarówno względem obojga rodziców, jak i w stosunku do jednego rodzica.
Przywrócenie władzy rodzicielskiej
Podstawą do przywrócenia władzy rodzicielskiej jest ustanie przyczyny, dla której poprzednio wydano orzeczenie w przedmiocie pozbawienia władzy rodzicielskiej. Jednakże, samo ustanie przyczyny pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej nie powoduje automatycznie przywrócenia władzy rodzicielskiej. Za każdym razem sąd musi rozważyć, czy przywrócenie władzy rodzicielskiej jest w danych okolicznościach zgodne z dobrem dziecka (zob. art. 111 § 2 KRO). W orzecznictwie analizowano możliwość przywrócenia władzy rodzicielskiej rodzicowi odbywającemu karę pozbawienia wolności. Uważa się, że przywrócenie władzy rodzicielskiej osadzonemu nie jest zasadne. Judykatura podkreśla bowiem, że wydanie orzeczenia o przywróceniu władzy rodzicielskiej i powiadomienie dziecka, że jego ojciec przebywa w więzieniu narażałoby dziecko na stres oraz wiązałoby się z utrudnieniami dla jego matki. Ponadto, wykonywanie władzy rodzicielskiej przez osadzonego jest wręcz niemożliwe z powodów ograniczonego kontaktu ze światem zewnętrznym.
Podsumowanie
Skutkiem pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej jest utrata przez nich ogółu praw i obowiązków, jakie składają się na władzę rodzicielską. Należy jednak pamiętać, że sąd rozstrzygając kwestie opiekuńcze zawsze uwzględnia dobro dziecka. Przesłanka ta, choć nie wyrażona expressis verbis w przepisach, stanowi więc clou decyzji sądu opiekuńczego.
