Definicja samopomocy
Samopomoc polega na samodzielnym zabezpieczeniu roszczenia przez podmiot, którego interes został naruszony (por. A. Marek, Prawo karne, C. H. BECK, wyd. 8, Warszawa 2007, s. 177).
Problematyka samopomocy może być rozważana tak na gruncie prawa cywilnego, jak i na gruncie prawa karnego, gdyż zachowanie jednostki działającej w celu zabezpieczenia własnych roszczeń nosi znamiona skodyfikowanych w ustawie przestępstw, a mimo to przestępstwem nie jest.
Zastosowanie samopomocy
O samopomocy mowa w Kodeksie cywilnym.
Pierwszym omawianym w ramach niniejszego artykułu przypadkiem zastosowania samopomocy jest działanie w celu ochrony posiadania. W myśl art. 343 § 2 k.c. posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu jego posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni, przy czym nie wolno mu stosować przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.
O samopomocy mowa także w ramach przepisu art. 432 k.c. Według tego uregulowania posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody. Na zajętym zwierzęciu posiadacz gruntu uzyskuje ustawowe prawo zastawu dla zabezpieczenia należnego mu naprawienia szkody oraz kosztów żywienia i utrzymania zwierzęcia.
O samopomocy mowa także w sytuacji, gdy wynajmującemu przysługuje ustawowe prawo zastawu na rzeczach wniesionych do przedmiotu najmu.
W myśl art. 670 § 1 k.c. dla zabezpieczenia czynszu oraz świadczeń dodatkowych, z którymi najemca zalega nie dłużej niż rok, przysługuje wynajmującemu ustawowe prawo zastawu na wniesionych do przedmiotu najmu rzeczach ruchomych najemcy, chyba że rzeczy te nie podlegają zajęciu. Zgodnie zaś z przepisem art. 671 § 2 k.c. wynajmujący może się sprzeciwić usunięciu rzeczy obciążonych zastawem i zatrzymać je na własne niebezpieczeństwo, dopóki zaległy czynsz nie będzie zapłacony lub zabezpieczony.
Warto nadmienić, że przysługujące wynajmującemu ustawowe prawo zastawu wygasa, gdy rzeczy obciążone zastawem zostaną z przedmiotu najmu usunięte (zob. art. 671 § 1 k.c.). Dlatego też istotna jest możliwość sprzeciwienia się usunięciu tych rzeczy z przedmiotu najmu, co stanowi dozwoloną samopomoc.
Z samopomocą można spotkać się także, gdy mowa o działalności hoteli i podobnych zakładów. Dla zabezpieczenia należności za mieszkanie, utrzymanie i usługi, dostarczone osobie korzystającej z usług hotelu lub podobnego zakładu, jak również dla zabezpieczenia roszczenia o zwrot wydatków dla tej osoby poniesionych przysługuje utrzymującemu zarobkowo hotel lub podobny zakład ustawowe prawo zastawu na rzeczach wniesionych. Prawo to podlega przepisom o ustawowym prawie zastawu wynajmującego (por. art. 850 k.c.). W myśl art. 852 k.c. przepisy o odpowiedzialności i ustawowym prawie zastawu utrzymującego zarobkowo hotel lub podobny zakład stosuje się odpowiednio do zakładów kąpielowych.
Podstawa prawna:
Art. 343 § 2, art. 432, art. 670 § 1, art. 671 § 1, art. 671 § 2, art. 850, art. 852 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 121.).
Literatura
A. Marek, Prawo karne, C. H. BECK, wyd. 8, Warszawa 2007.
