Zgodnie z treścią art. 58 Kodeksu cywilnego, czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Zgodnie z wyrokiem sądu apelacyjnego w Gdańsku z dnia 24 stycznia 2013 r. (sygn. akt I ACa 808/12), nieważność umowy z powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego odnosić się musi tylko do okoliczności istniejących w chwili jej zawarcia, a zatem wpływających na jej pierwotną nieważność. Nie obejmuje to okoliczności zaistniałych już po zawarciu umowy, które mogą mieć wpływ jedynie na jej wykonanie lub skuteczność. W takich sytuacjach zasady współżycia społecznego mogą zostać ewentualnie uwzględnione na podstawie art. 5 KC w ramach zarzutu nadużycia prawa podmiotowego. W oparciu o przepis art. 58 § 2 KC chodzi bowiem o nieważność umowy istniejącą już od samego początku z uwagi na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego.
W przypadku pojawienia się powyższych okoliczności, zawarta umowa jest tak naprawdę nieważna. Ustawodawca przewidział jednak możliwość uratowania zobowiązania, choćby w najmniejszej jego części. Służy ku temu przytoczona na początku klauzula salwatoryjna (od łac. salvare – ratować). podstawowym celem takiego zapisu jest zatem utrzymanie w mocy czynności prawnej na wypadek, gdyby niektóre jej postanowienia okazały się nieważne z powodu ich sprzeczności z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Jak podkreśla A. Janiak „Klauzule tego typu spotyka się w trzech odmianach:
- prostej (utrzymującej) salwatoryjnej, która ogranicza się do wyrażenia przez strony woli utrzymania czynności prawnej w razie nieważności jej części,
- rezerwowej salwatoryjnej, zawierającej dodatkowe (rezerwowe) postanowienia, które mają obowiązywać w miejsce postanowień dotkniętych nieważnością, albo w postaci
- ustalającej salwatoryjnej, przewidującej, że w razie nieważności niektórych postanowień umowy strony zobowiązane będą do ich zastąpienia innymi, ważnymi postanowieniami (zastępczymi), których treść nie jest z góry określona.”
W praktyce stosowanie prostych klauzul salwatoryjnych nie ma większego znaczenia. Regulacja art. 58 § 3 KC wprowadza bowiem domniemanie, dzięki któremu można utrzymać w mocy nawet część zobowiązania cywilnoprawnego, w sytuacji gdy reszta treści zaciągniętej umowy okazałą się z różnych względów nieważna. Podobne stanowisko wyraził także sąd apelacyjny w Poznaniu, stwierdzając, że art. 58 § 3 KC wyraża domniemanie przemawiające za utrzymaniem ważnej części czynności prawnej. Prosta klauzula salwatoryjna, w której strony wyrażają wolę utrzymania w mocy czynności prawnej w razie nieważności jej części, została w zasadzie wyrażona w art. 58 § 3 KC. Umieszczenie takiej klauzuli w umowie można uznać jedynie za wystarczający dowód zamiaru stron, wykluczający potrzebę badania, czy bez nieważnych postanowień czynność zostałaby dokonana. Brak w umowie klauzuli salwatoryjnej nie może zatem świadczyć o tym, że bez postanowienia dotkniętego nieważnością czynność prawna nie zostałaby dokonana (por. wyrok sądu apelacyjnego w Poznaniu z 22.10.2009 r. sygn. akt I ACa 697/09). Jednocześnie w wyroku z dnia 26 stycznia 2006 r. (sygn. akt V CSK 81/05) Sąd Najwyższy zauważył, że ocena zamiaru stron odnośnie do przesłanek ich decyzji samego dokonania czynności prawnej w kontekście unormowania wynikającego z art. 58 § 3 KC odnosi się do okoliczności istniejących na etapie poprzedzającym moment dokonania czynności prawnej. Dopiero w konsekwencji pozytywnego przesądzenia o tym, że bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność prawna (obejmująca swym zakresem także klauzulę salwatoryjną) zostałaby dokonana, możliwe staje się zadośćuczynienie woli stron wynikającej z treści klauzuli salwatoryjnej, a mianowicie, wiążące ukształtowanie treści nowych postanowień, które zastąpią prawnie nieskuteczne lub zawierające braki postanowienia składające się na treść czynności prawnej.
