Spis treści
Spór o klauzule sumienia skutkiem nieprawidłowości, jakich dopuszczano się w szpitalu prof. Chazana
Spór o klauzule sumienia rozgorzał, gdy okazało się, że dyrektor szpitala im. Św. Rodziny – prof. Bogdan Chazan, powołując się na klauzulę sumienia, odmówił wykonania aborcji mimo wskazań medycznych oraz nie wskazał pacjentce – mimo prawnego obowiązku – innego lekarza lub placówki, gdzie zabieg można byłoby wykonać. Wydarzenie to stało się asumptem do dyskusji o sensie i dopuszczalności obowiązywania w polskim ustawodawstwie regulacji prawnych dopuszczających wyższość przekonań moralno – etycznych lekarza nad dobrem , zdrowiem i bezpieczeństwem pacjenta. Jak pokazuje praktyka, wielokrotnie klauzula sumienia była powodem odmowy nie tylko wykonania zabiegu przerwania ciąży mimo istnienia medycznych wskazań, ale również wydania recepty na środki antykoncepcji, w tym także tzw. antykoncepcji postkoitalnej. Czy rzeczywiście zawód lekarza jest profesją, w której głos dominujący powinna mieć wyznawana ideologia? A może o tym, czy świadczenie medyczne ma być wykonane, powinien decydować stan zdrowia pacjenta?
Czym w świetle regulacji prawnych jest klauzula sumienia?
Klauzula sumienia jest niczym innym, jak prawnie dopuszczoną możliwością odmowy wykonania świadczenia zdrowotnego przez lekarza. Jak wynika z regulacji art. 39 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z tym że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.
Kiedy nie obowiązuje klauzula sumienia?
Klauzula sumienia nie ma charakteru bezwzględnego. Lekarz nie może powołać się na nią w pewnych, określonych ustawowo sytuacjach. Jak wynika z normy art. 30 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. W powyższych przypadkach obowiązek lekarza udzielenia świadczenia zdrowotnego jest bezwzględny.
Klauzula sumienia a etyka lekarska
Każdy lekarz jest zobligowany w pierwszej kolejności przestrzegać wiążących go zasad etyki lekarskiej. Z regulacji części ogólnej Kodeksu Etyki Lekarskiej wynika jednoznacznie, że etyka lekarska wynika z ogólnych norm etycznych, stosowanych w zawodzie lekarza, które zobowiązują lekarza do przestrzegania praw człowieka i dbania o godność zawodu lekarskiego. Z kolei naruszeniem godności zawodu jest każde postępowanie lekarza, które podważa zaufanie do zawodu. Co ważne, powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego, zapobieganie chorobom, leczenie chorych oraz niesienie ulgi w cierpieniu, zaś najwyższym nakazem moralnym jest dobro chorego i zdrowie publiczne. Kodeks Etyki Lekarskiej także wspomina o klauzuli sumienia, czyniąc to art. 4. Wskazano tam, że dla wypełnienia swoich zadań lekarz musi mieć wolność postępowania zgodnego ze swoim sumieniem oraz swobodę działań zawodowych, zgodnych ze współczesną wiedzą medyczną. Nie oznacza to jednak, że lekarz ma prawo w sposób nieograniczony powoływać się „na swoje sumienie”. Nie wolno bowiem zapominać, że lekarz zobligowany jest do wypełniania swoich zadań, do których należą niewątpliwie ochrona życia i zdrowia.
Klauzula sumienia dotyczy także pielęgniarek i położnych!
Głośno mówi się o klauzuli sumienia odnoszącej się do lekarzy, podczas gdy zapomina się, że taka regulacje obejmuje także pielęgniarki i położne. Jak wynika z unormowania art. 12 ustawy o zawodzie pielęgniarki i położnej, pielęgniarka i położna mogą odmówić wykonania zlecenia lekarskiego oraz wykonania innego świadczenia zdrowotnego niezgodnego z ich sumieniem lub z zakresem posiadanych kwalifikacji, podając niezwłocznie przyczynę odmowy na piśmie przełożonemu lub osobie zlecającej. Prawo odmowy nie przysługuje, gdy pielęgniarka i położna są obowiązane, zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami zawodowymi, do udzielenia pomocy w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować stan nagłego zagrożenia zdrowotnego. Powołując się na klauzulę sumienia zarówno pielęgniarka, jak i położna mają obowiązek niezwłocznego uprzedzenia pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego o takiej odmowie i wskazania realnych możliwości uzyskania tego świadczenia u innej pielęgniarki, położnej lub w podmiocie leczniczym. Ponadto w przypadku odstąpienia od realizacji świadczeń zdrowotnych z powołaniem się na klauzule sumienia, mają one obowiązek uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej.
Czy projekt zakładający zniesienie klauzuli sumienia ma szansę na sukces ?
Jeden z projektów zakłada całkowite wykreślenie regulacji prawnych dopuszczających obowiązywanie klauzuli sumienia. Czy jednak nasze społeczeństwo jest gotowe zaakceptować oderwanie od konserwatyzmu i katolickiej tradycji w takiej sferze życia, jak płaszczyzna udzielania świadczeń zdrowotnych? Nie budzi bowiem wątpliwości, że obecnie klauzula sumienia wykorzystywana jest przez lekarzy w sprawach dotyczących przerwania ciąży bądź podjęcia działań mających zapobiec jej powstaniu, co kłóci się z wyznawaną przez wielu religią i katolickim modelem rodzimy. Czy zatem nadal jesteśmy skazani na to, by narzucano nam, czy tego chcemy czy nie, poglądy zgodne z wartościami i ideologią, która obiektywnie rzecz biorąc nie ma prawnej i aksjologicznej legitymacji by wpływać na nasze życie?
Podstawa prawna:
Art. 30, art. 39 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U.2011.277.1634).
Art. 1, art. 2, art. 4 Kodeksu Etyki Lekarskiej.
Art. 12 ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U.2014.1435).
