Sprawa trafiła – w formie pytania prawnego – aż do Sądu Najwyższego, który orzekł:
Jeżeli przedmiot wchodzący w skład majątku wspólnego, zajęty na podstawie tytułu egzekucyjnego opatrzonego klauzulą wykonalności nadaną przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem odpowiedzialności do majątku wspólnego, w wyniku ustania wspólności majątkowej i podziału majątku wspólnego na skutek orzeczenia sądu wszedł do jego majątku, małżonek ten może żądać umorzenia postępowania egzekucyjnego w stosunku do tego przedmiotu (art. 825 pkt 3 k.p.c.)
Uchwała z dnia 5 lutego 2010 roku, sygn. akt III CZP 132/09
Inaczej, niż w wypadku ustania małżeńskiej wspólności majątkowej na podstawie umowy między małżonkami, orzeczenie sądu, które powoduje ustanie wspólności majątkowej, w szczególności orzeczenie o unieważnieniu małżeństwa, rozwodzie, separacji i o ustanowieniu rozdzielności majątkowej między małżonkami, ma skutek wobec osób trzecich. Majątek objęty małżeńską wspólnością majątkową w wyniku ustania tej wspólności staje się majątkiem, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego. Pomimo iż jest to majątek o innym statusie prawnym niż majątek objęty małżeńską wspólnością majątkową, jest to majątek wspólny małżonków. Okoliczność ta sprawia, że egzekucja prowadzona do przedmiotu wchodzącego w skład tego majątku, zajętego przed ustaniem małżeńskiej wspólności majątkowej na podstawie tytułu egzekucyjnego opatrzonego klauzulą wykonalności nadaną stosownie do art. 787 k.p.c., może być kontynuowana po ustaniu tej wspólności. Inaczej jest jedynie w razie ustania małżeńskiej wspólności majątkowej wskutek ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej z dniem wcześniejszym niż dzień zajęcia.
Taki też pogląd został wyrażony w piśmiennictwie prawniczym po uchyleniu art. 44 k.r.o. W efekcie podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami przestaje istnieć majątek wspólny, a przyznanie przedmiotu wchodzącego w jego skład małżonkowi dłużnika oznacza, że przedmiot ten od tej chwili stanowi składnik jego majątku. Klauzula wykonalności nadana tytułowi egzekucyjnemu przeciwko małżonkowi dłużnika na podstawie art. 787 k.p.c. nie daje podstawy do prowadzenia z niego egzekucji. Wprawdzie uprawnia ona do prowadzenia egzekucji przeciwko małżonkowi dłużnika, ale uprawnienie to ograniczone zostało do majątku wspólnego. Brak tego majątku sprawia, że nie ma możliwości prowadzenia z niego egzekucji. Wyjątek od zasady, że egzekucja nie powinna być prowadzona przeciwko osobie, która według klauzuli wykonalności nie jest dłużnikiem i nie powinna być skierowana do przedmiotu, który nie wchodzi w skład majątku dłużnika wskazanego w tytule wykonawczym, zachodzi w wypadku rozporządzenia przedmiotem, po jego zajęciu, do którego egzekucja została skierowana zgodnie z tytułem wykonawczym. Wyjątek ten co do poszczególnych sposobów egzekucji wyrażony został wprost lub przez odesłanie w art. 848, 885, 893, 902, 909, 930, 1004, 1014, 1020 k.p.c. W stosunku do egzekucji z użytkowania wieczystego wynika on z art. 930 w zw. z art. 1004 k.p.c. Jak zostało wyjaśnione w orzecznictwie, rozporządzeniem nieruchomością po jej zajęciu nie jest jednakże zmiana stanu własności nieruchomości spowodowana wydanym po zajęciu orzeczeniem sądu o zniesieniu współwłasności, dziale spadku lub podziale majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, choćby sąd wydał orzeczenie w uwzględnieniu zgodnego wniosku uczestników postępowania.
Rozporządzeniem takim nie jest również przyznanie jednemu z małżonków orzeczeniem sądu o podziale majątku wspólnego wchodzącego w skład tego majątku użytkowania wieczystego wraz z prawem własności budynku. Wątpliwości zachodzące, co do tego, jaki środek prawny przysługuje małżonkowi dłużnika, gdy na podstawie tytułu egzekucyjnego, opatrzonego klauzulą wykonalności nadaną przeciwko temu małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, egzekucja została skierowana do przedmiotu wchodzącego do majątku osobistego tego małżonka, zostały rozstrzygnięte przez przyjęcie, że w takiej sytuacji może on złożyć wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego w stosunku do zajętego przedmiotu.
W najnowszym orzecznictwie wyrazem tego stanowiska jest uchwała Sądu Najwyższego z dnia19 listopada 2008 r., III CZP 105/08 (OSN 2009, nr 10, poz. 136). Wskazana droga postępowania jest właściwa również w razie zajęcia, na podstawie tytułu egzekucyjnego opatrzonego klauzulą wykonalności nadaną na podstawie art. 787 k.p.c., przedmiotu, który w wyniku podziału majątku wspólnego na skutek orzeczenia sądu wszedł do majątku małżonka dłużnika. Nie można nie dostrzec, że ustanie wspólności majątkowej dłużnika i jego małżonka na skutek orzeczenia sądu oraz podział majątku, który był objęty tą wspólnością, dokonany orzeczeniem sądu wyłącza możliwość zaspokojenia się wierzyciela z przedmiotu, który gdyby nie te zdarzenia, mógł służyć jego zaspokojeniu. W interesie wierzyciela jest, żeby przedmiot ten został w wyniku podziału majątku wspólnego przyznany dłużnikowi. Wierzyciel może do tego doprowadzić, pod warunkiem, że weźmie udział w postępowaniu, którego wynikiem jest podział majątku wspólnego. Jednakże możliwe to jest tylko w sytuacji, gdy toczy się postępowanie nieprocesowe o podział majątku wspólnego. Jeśli postępowanie takie nie toczy się, wierzyciel może zająć prawo dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego i wystąpić na tej podstawie o podział majątku wspólnego. Wierzyciel jest jednakże pozbawiony możliwości wpływu na sposób podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, gdy podział majątku wspólnego zostaje orzeczony już w sprawie, której wynik powoduje ustanie małżeńskiej wspólności majątkowej, np. w sprawie o rozwód czy separację. W każdym razie wierzyciel może poszukiwać zaspokojenia z przedmiotów, które w wyniku podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka otrzymał dłużnik, z sumy pieniężnej otrzymanej przez dłużnika od jego małżonka tytułem spłaty lub dopłaty lub z wierzytelności, jaka z tytułu spłaty lub dopłaty przysługuje dłużnikowi od jego małżonka.
