Nowością jest oczekiwana przez właścicieli nieruchomości możliwość korzystania bez koncesji z piasków i żwirów w niewielkich rozmiarach – do 10 m3 rocznie w celu zaspokojenia własnych potrzeb. Nowym rozwiązaniem jest również wyłączenie stosowania ustawy w czasie obowiązywania klęski żywiołowej w zakresie wydobywania kruszywa niezbędnego do wykonania pilnych prac zabezpieczających. Przepisy wzmacniają instrumenty przeciwdziałające nielegalnej eksploatacji kopalin przez wsparcie finansowe zadań wykonywanych przez starostów oraz wyposażenie organów nadzoru górniczego w kompetencje do wstrzymywania nielegalnej eksploatacji kopalin. Aktualnie nie ma podstaw do skutecznej walki z coraz częstszymi przypadkami eksploatacji bez koncesji.
W projekcie przewidziano kolejny etap decentralizacji zadań, który polega na przekazaniu przez Ministerstwo Środowiska marszałkom województw kompetencji do koncesjonowania wód leczniczych, termalnych i solanek. W projekcie zawarto korzystne regulacje dla poszkodowanych w zakresie naprawiania szkód górniczych, opierając się w większym stopniu na kodeksie cywilnym. O sposobie naprawienia szkody będzie decydowała wola poszkodowanego. Regulacja zawiera też szereg instrumentów służących poprawie stanu bezpieczeństwa w polskim przemyśle wydobywczym. Ostatnie katastrofy górnicze oraz stan wypadkowości w górnictwie podziemnym pokazały, że wzmocnienie tych kwestii w nowej ustawie jest pilne i niezbędne.
Nowa ustawa wprowadza nowy model własności złóż kopalin, w którym odchodzi się od skomplikowanego stanu prawnego na rzecz przejrzystego, nie budzącego wątpliwości uregulowania. Katalog kopalin, których właścicielem jest Skarb Państwa zawiera wymienione z nazwy kopaliny strategiczne, istotne dla rozwoju gospodarczego kraju, w tym bezpieczeństwa energetycznego. W porównaniu z obowiązującym stanem prawnym projekt rozszerza prawo Skarbu Państwa do niektórych złóż kopalin.
Ustawa Prawo geologiczne i górnicze pozwoli także na pełne wdrożenie przepisów dyrektywy 94/92/WE w sprawie warunków udzielania i korzystania z zezwoleń na poszukiwanie, badanie i produkcję węglowodorów. Aktualnie obowiązujące przepisy w pełni gwarantują kontrolę państwa nad procesem udzielana koncesji i gospodarki złożami kopalin, a uchwalone nowe prawo geologiczne i górnicze dodatkowo uszczelnia niektóre przepisy. Reguluje ono zarządzanie i strategiczne wykorzystanie polskich zasobów naturalnych, gwarantując interesy Skarbu Państwa i jednocześnie zapewniając zgodność rozwiązań z przepisami Unii Europejskiej. Dyrektywa węglowodorowa nakazuje równe traktowanie wszystkich podmiotów, a członkostwo Polski w Unii Europejskiej zobliguje nas do przestrzegania tych regulacji. Dopuszczalność podejmowania działalności na tych zasadach nie oznacza braku kontroli państwa. Nie tylko gaz łupkowy pozostaje pod kontrolą. Kontrolą taką są i będą objęte wszystkie koncesje. Nowe prawo wzmacnia dodatkowo instrumenty pozwalające na odmowę udzielenia koncesji, gdyby działalność nią objęta miała zagrażać interesowi publicznemu. Dotychczas udzielone koncesje na poszukiwanie i rozpoznawanie gazu łupkowego przyniosły Polsce wiele korzyści.
