Koszty procesu zostały uregulowane w Kodeksie postępowania cywilnego dosyć szczątkowo, dotyczą bowiem sytuacji końcowej danego postępowania, a więc zwrotu poniesionych opłat. Zgodnie z treścią art. 98 KPC, strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Do niezbędnych kosztów procesu prowadzonego przez stronę osobiście lub przez pełnomocnika, który nie jest adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, zalicza się poniesione przez nią koszty sądowe, koszty przejazdów do sądu strony lub jej pełnomocnika oraz równowartość zarobku utraconego wskutek stawiennictwa w sądzie. Suma kosztów przejazdów i równowartość utraconego zarobku nie może przekraczać wynagrodzenia jednego adwokata wykonującego zawód w siedzibie sądu procesowego. Do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony. Wysokość kosztów sądowych, zasady zwrotu utraconego zarobku lub dochodu oraz kosztów stawiennictwa strony w sądzie, a także wynagrodzenie adwokata, radcy prawnego i rzecznika patentowego regulują odrębne przepisy.
Dużo więcej informacji obejmujących materię kosztów procesu możemy odnaleźć ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Powyższy akt prawny szczegółowo określa stawki opłat za poszczególne pisma procesowe w konkretnych sprawach – decydując się zatem na wniesienie pisma do sądu nie zapominajmy o sięgnięciu do ustawy.
Jedną z ważniejszych informacji może być to, że końcówkę opłaty zaokrągla się w górę do pełnego złotego. Jak podkreśla Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 22 listopada 2006 r. (sygn. akt V CZ 89/06), ustawowy obowiązek przewidziany w art. 21 omawianej ustawy nie ma znaczenia "technicznego", lecz określa sposób obliczenia opłaty sądowej oraz jej prawidłowy wymiar. Nie jest zasadne twierdzenie, iż uiszczenie opłaty stosunkowej w wysokości 5% wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia zawsze jest spełnieniem obowiązku ustawowego. Nie uwzględnia ono bowiem istnienia trzech norm korygujących tak obliczoną opłatę, zamieszczonych w art. 13 i 21 ustawy. Zgodną z prawem jest zatem tylko taka opłata, która została obliczona z uwzględnieniem wszystkich przepisów ustawy.
Sposób uiszczania opłat sądowych w sprawach cywilnych został określony w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. o identycznie brzmiącej nazwie. Zgodnie z regulacją zawartą w powyższym akcie prawnym, opłaty sądowe w sprawach cywilnych uiszcza się w formie bezgotówkowej na rachunek bieżący dochodów właściwego sądu albo w formie wpłaty gotówkowej, bezpośrednio w kasie sądu lub w formie znaków o odpowiedniej wartości wykonanych według ustalonego wzoru. Numery rachunków bieżących dochodów sądów, o których mowa powyżej, Ministerstwo Sprawiedliwości nieodpłatnie udostępnia i aktualizuje na swojej stronie internetowej pod adresem www.ms.gov.pl. Numer rachunku bieżącego dochodów sądu udostępnia się także na tablicy ogłoszeń w budynku sądowym. Jeżeli opłata sądowa została uiszczona na rachunek bieżący dochodów właściwego sądu przed wniesieniem pisma do sądu, należy do tego pisma dołączyć oryginał lub kopię dowodu wniesienia należnej opłaty. W przypadku wnoszenia opłaty sądowej na rachunek bieżący dochodów właściwego sądu na wezwanie sądu lub dodatkowo, na dowodzie wpłaty należy wpisać numer sprawy, o ile został nadany. Jeżeli wpłata na rachunek bieżący dochodów sądu została dokonana przed wezwaniem do uiszczenia opłaty sądowej, kopię dowodu wpłaty należy przesłać niezwłocznie do właściwego sądu w ślad za złożonym pismem. W przypadku dołączenia do pisma dowodu wniesienia opłaty sądowej w formie wydruku potwierdzającego dokonanie operacji bankowej, na wydruku tym zamieszcza się potwierdzoną własnoręcznym podpisem informację, że figurująca na nim kwota stanowi opłatę za wnoszone pismo. Dowodu wniesienia opłaty sądowej w formie kopii lub wydruku nie zwraca się uiszczającemu opłatę. Uiszczenie opłaty sądowej w formie gotówkowej w kasie sądu przed wniesieniem pisma do sądu potwierdzane jest przez pracownika kasy sądu poprzez stosowną adnotację na oryginale pisma oraz wydanie uiszczającemu opłatę kopii dowodu wpłaty. Uiszczenie opłaty sądowej w kasie sądu po wniesieniu pisma do sądu, lecz przed wezwaniem do jej uiszczenia, pracownik sądu potwierdza, wydając kopię dowodu wpłaty należnej opłaty sądowej, którą należy przekazać do właściwego sądu w ślad za złożonym pismem. Pamiętajmy też, że maksymalna wysokość opłaty sądowej, jaką można uiścić przy pomocy znaków opłaty sądowej, wynosi 1.500 zł.
