Uchwała SN z 13 lipca 2011 roku, III CZP 28/11, opubl. OSNC nr 1/2012, poz. 9
Przyczynkiem do podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy stało się pytanie prawne Sądu Apelacyjnego w Krakowie, dotyczące zakresu zastosowania art. 4 ust. 4 ustawy. Zgodnie z tym przepisem w postępowaniu grupowym obowiązuje zastępstwo powoda przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że sam powód jest adwokatem lub radcą prawnym.
Oznacza to zatem obowiązkowe zastępstwo procesowe dla strony wnoszącej pozew grupowy w trakcie całego postępowania sądowego.
A rzecznik konsumentów?
Sprawa, którą zajmował się Sąd Apelacyjny w Krakowie, dotyczyła jednak sytuacji, w której sam pozew – jako reprezentant grupy, zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy – wniósł powiatowy rzecznik konsumentów.
Przewodniczący sądu I instancji zwrócił wniesiony pozew, wskazując, że nie został on sporządzony przez adwokata lub radcę prawnego, a zatem podlega zwrotowi bez wzywania do uzupełnienia. Sąd zastosował przez analogię art. 130 § 5 Kodeksu postępowania cywilnego, który nakazuje co do zasady stosować tę samą sankcję w stosunku do pism procesowych w postępowaniu przed Sądem Najwyższym.
Rzecznik konsumentów wniósł na to zarządzenie zażalenie. Przy jego rozpoznawaniu sąd apelacyjny powziął wątpliwości i skierował pytanie prawne do Sądu Najwyższego.
Powstaje pytanie
Sąd apelacyjny przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia dwa zagadnienia.
Po pierwsze, czy przewidziany w art. 4 ust. 4 ustawy przymus adwokacko-radcowski obowiązuje także wówczas, gdy reprezentantem grupy jest powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów, a sprawa dotyczy roszczeń o ochronę konsumentów.
Po drugie, czy brak formalny polegający na wniesieniu pozwu zbiorowego przez osobę, która nie jest adwokatem ani radcą prawnym, może podlegać uzupełnieniu w oparciu o przepis art. 130 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Przepis ten przewiduje bowiem, że strona która wniosła pismo zawierające braki formalne, jest wzywana do ich uzupełnienia w terminie siedmiodniowym, a dopiero po jego bezskutecznym upływie pozew jest zwracany. Jeśli natomiast braki zostaną uzupełnione, pismo odnosi skutek od dnia pierwotnego wniesienia do sądu (co może być istotne np. przy obliczaniu terminu przedawnienia roszczeń).
Odpowiedź Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy, podejmując uchwałę, wyjaśnił rolę rzecznika konsumentów jako reprezentanta grupy wnoszącej pozew i wskazał, że przepis art. 4 ust. 4 ustawy jest językowo jasny i nie ma powodu, aby od wykładni literalnej odstępować.
Wskazał także, że nie ma uzasadnienia dla różnicowania sytuacji prawnej rzecznika konsumentów w stosunku do innych reprezentantów grupy. Podobnie jak wówczas, gdy reprezentantem grupy jest jej członek, rzecznik jest powodem w rozumieniu przepisów ustawy, a powód musi być obowiązkowo zastępowany przez adwokata lub radcę prawnego.
Sąd Najwyższy wyjaśnił też funkcję profesjonalnego zastępstwa procesowego po stronie powodowej, uznając, że: „W tej sytuacji przymus adwokacko-radcowski po stronie powoda staje się podstawową gwarancją ochrony procesowych interesów członków grupy. Nie można przy tym pomijać uwag piśmiennictwa wskazujących, że użycie instytucji przymusu adwokacko-radcowskiego zmniejsza także ryzyko wytaczania powództw oczywiście nieuzasadnionych, co w postępowaniu grupowym ma szczególne znaczenie”.
Sąd Najwyższy potwierdził więc, że obowiązkowe zastępstwo powoda przez adwokata lub radcę prawnego dotyczy także powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów, będącego reprezentantem grupy, natomiast pozew wniesiony przez inną niż adwokat lub radca prawny osobę podlega zwrotowi bez wzywania do uzupełnienia braków formalnych.
Uchwała Sądu Najwyższego niewątpliwie przesądza kwestię reprezentowania grupy wnoszącej pozew w postępowaniu grupowym i wskazuje wyraźnie, że każdorazowo w postępowaniu grupowym stronę powodową musi reprezentować zawodowy pełnomocnik.
Maciej Kiełbowski, Zespół Postępowań Sądowych i Arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
