Kurator sądowy jest szczególnym rodzajem funkcjonariusza publicznego. Zgodnie z ustawą z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych, kuratorzy realizują określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym, związane z wykonywaniem orzeczeń sądu. W praktyce możemy spotkać się z dwoma rodzajami kuratorów sądowych – zawodowymi i społecznymi.
Kuratorzy sądowi wykonujący orzeczenia w sprawach karnych są kuratorami dla dorosłych, a wykonujący orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich są kuratorami rodzinnymi. Kuratorzy sądowi wykonują swoje zadania w środowisku podopiecznych, także na terenie zamkniętych zakładów i placówek ich pobytu, w szczególności na terenie zakładów karnych, placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz leczniczo-rehabilitacyjnych.
Zgodnie z art. 4 i 5 ustawy, kuratora zawodowego mianuje, odwołuje, przenosi do innego sądu lub zespołu kuratorskiej służby sądowej albo zawiesza w czynnościach prezes sądu okręgowego, na wniosek kuratora okręgowego. Kuratorem zawodowym może być mianowany ten, kto:
- posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
- jest nieskazitelnego charakteru,
- jest zdolny ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora zawodowego,
- ukończył wyższe studia magisterskie z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych, socjologicznych lub prawnych albo inne wyższe studia magisterskie i studia podyplomowe z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych, socjologicznych lub prawnych,
- odbył aplikację kuratorską,
- zdał egzamin kuratorski.
Minister Sprawiedliwości, na wniosek prezesa sądu okręgowego, może, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, zwolnić od obowiązku odbycia aplikacji kuratorskiej i złożenia egzaminu kuratorskiego. Do określania stanu zdrowia wymaganego do podjęcia obowiązków kuratora zawodowego lub aplikanta kuratorskiego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące przeprowadzania badań kandydatów do objęcia urzędu sędziego.
Art. 84 przewiduje natomiast, że do pełnienia funkcji kuratora społecznego może być powołany ten, kto:
- odpowiada warunkom określonym tak jak dla kuratora zawodowego,
- posiada co najmniej wykształcenie średnie i doświadczenie w prowadzeniu działalności resocjalizacyjnej, opiekuńczej lub wychowawczej,
- złożył informację z Krajowego Rejestru Karnego, która jego dotyczy.
Kuratora społecznego powołuje, zawiesza w czynnościach i odwołuje prezes sądu rejonowego na wniosek kierownika zespołu. Kurator społeczny pełni swą funkcję społecznie w jednym zespole.
W przyszłym roku możliwa jest zmiana obecnie obowiązujących przepisów. Chodzi mianowicie o to, kto może być kuratorem w postępowaniu rejestrowym. Na chwilę obecną adwokaci, radcowie prawni, biegli rewidenci, a także syndycy starający się o wpis na listę kuratorów są zwolnieni z obowiązku wykazywania jakichkolwiek kwalifikacji na to stanowisko. Tym samym osoby należące do w/w kategorii nie muszą spełniać przesłanek ustawowych, aby zostać w przyszłości kuratorem w postępowaniu rejestrowym. Jest to bardzo kontrowersyjne rozwiązanie, biorąc pod uwagę zwłaszcza fakt, że kuratorem powinna być osoba niekarana za przestępstwo umyślne. Brak wykazywania niekaralności przysparza w praktyce niemałych problemów powodując, że kuratorami stają się byli przestępcy – a to kłóci się jednak ze sprawowaniem funkcji kuratora.
Ministerstwo Sprawiedliwości w związku z poważnymi wątpliwościami w zakresie powyższych przepisów postanowiło wprowadzić zmiany w rozporządzeniu o kwalifikacjach wymaganych od kandydatów na kuratorów. Jeżeli postulowane zmiany wejdą w życie to przedstawiciele zawodów prawniczych nie będą mogli zostać „wpisani do rejestru dłużników niewypłacalnych jako osoby, wobec których orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej oraz nie mogą być odwołani prawomocnym postanowieniem sądu z funkcji syndyka lub kuratora z powodu nienależytego pełnienia obowiązków. Natomiast w dalszym ciągu adwokaci, radcowie, biegli rewidenci oraz syndycy będą zwolnieni z wymogu wykazywania odpowiedniego wyższego wykształcenia”.
