Potrzeba zmian w modelu postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej ma swoje uzasadnienie w krytycznej analizie przepisów o upadłości konsumenckiej wprowadzonych w 2009 r., które nie spełniły zakładanych oczekiwań. Zarówno obecne przesłanki ogłoszenia upadłości, jak i formalizm procesowy powodują, że upadłość konsumencka jest w zasadzie „martwa”. Należy wskazać, że na prawie 2.300 wniosków jakie w ciągu 4 lat wpłynęło do sądów, ogłoszono jedynie 87 upadłości konsumenckich…
Upadłość konsumencka – aktualnie obowiązujące przepisy
Obecnie upadłość konsumencka możliwa jest jedynie w sytuacji, gdy niewypłacalność dłużnika powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności. Niewypłacalność oznacza sytuację w której dłużnik np. nie płaci wymagalnych rat, bądź nie płaci rachunków za prąd itp. Należy wskazać, że niewypłacalność nie może nastąpić z jego winy, a jedynie z przyczyn od niego niezależnych, czyli musi być spowodowana np. długotrwałą chorobą lub wypadkiem. Co istotne, upadłości konsumenckiej nie może ogłosić osoba, która zaciągnęła zobowiązanie, będąc już osobą niewypłacalną. Wobec tego należy przyjąć, że np. osoba, która zaciągnęła kolejny kredyt, w przypadku gdy już zalegała ze spłacaniem rat za poprzedni kredyt – nie może ogłosić upadłości konsumenckiej. Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli niewypłacalność dłużnika nie powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności, w szczególności w przypadku gdy dłużnik zaciągnął zobowiązanie będąc niewypłacalnym, albo do rozwiązania stosunku pracy dłużnika doszło z przyczyn leżących po stronie pracownika lub za jego zgodą. Sąd oddali również wniosek o ogłoszenie upadłości w sytuacji, gdy w stosunku do dłużnika w okresie dziesięciu lat przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości:
- prowadzono postępowanie upadłościowe lub inne postępowanie, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań albo w którym zawarto układ, lub
- prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym nie zaspokojono wszystkich wierzycieli, a dłużnik po zakończeniu lub umorzeniu postępowania zobowiązań swych nie wykonał, lub
- prowadzono postępowanie upadłościowe według przepisów tytułu niniejszego, jeżeli postępowanie to zostało umorzone z innych przyczyn niż na wniosek wszystkich wierzycieli, lub
- czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli.
Zmiany dotyczące upadłości konsumenckiej
Przyjęte przez sejm regulacje zmieniają zasady oddalania przez sąd wniosku o ogłoszenie upadłości. Ta zmiana pozwoli skorzystać z procedury upadłościowej znacznie szerszemu kręgowi niewypłacalnych konsumentów, którzy zamiast uciekać w tzw. szarą strefę uzyskają możliwość „nowego startu” – podejmowania legalnego zatrudnienia. Sąd oddali wniosek, jeśli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności umyślnie albo wskutek rażącego niedbalstwa. Nowelizacja wprowadzi możliwość przeprowadzenia przez sąd – w szczególnych okolicznościach – postępowania upadłościowego wobec konsumentów, pomimo podstaw do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Ustawa ma zatem także umożliwić obywatelom w trudnej sytuacji powrót na rynek pracy, odzyskanie zdolności kredytowej i możliwości normalnego funkcjonowania. Zmienione regulacje utrzymują zasadę, że w przypadku upadłości, w trakcie której sprzedawany jest lokal mieszkalny dłużnika, z uzyskanej kwoty otrzymuje on środki równe kosztom najmu przez pewien okres. Dotychczas było to 12 miesięcy, natomiast przyjęta przez sejm nowelizacja przewiduje od 12 do 24 miesięcy.
Co więcej, brak po stronie konsumenta środków na pokrycie kosztów postępowania nie będzie już stanowić przeszkody dla wszczęcia postępowania, co umożliwi skorzystanie z instytucji upadłości również osobom szczególnie ubogim. Należy podkreślić, że zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami konieczność posiadania przez dłużnika odpowiedniego majątku pozwalającego na pokrycie podstawowych kosztów postępowania jest jedną z najpoważniejszych barier w dostępie do upadłości konsumenckiej.
Ile wynosi opłata od wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?
Obecnie opłata od wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej wynosi 200 zł. Natomiast przyjęte przez sejm regulacje obniżają wysokość opłaty do kwoty opłaty podstawowej w wysokości 30 zł. Kolejne ograniczenie kosztów postępowania będzie możliwe po przewidzianym w projekcie ustawy – Prawo restrukturyzacyjne zastąpieniu ogłoszeń dokonywanych w prasie ogłoszeniami zamieszczanymi w Centralnym Rejestrze Restrukturyzacji i Upadłości – internetowej platformie dedykowanej postępowaniom upadłościowym, prowadzonym tak w stosunku do konsumentów, jak i przedsiębiorców. Ponadto, konsument, który nie będzie dysponował gotówką na pokrycie kosztów postępowania, będzie mógł złożyć wniosek o ich tymczasowe wyłożenie przez Skarb Państwa, z zastrzeżeniem, że po upłynnieniu składników majątkowych należących do konsumenta, kwoty wyłożone przez Skarb Państwa zostaną zaspokojone z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami.
