Spis treści
Ograniczenie przemieszczania się wymaga ustawy
Jak mówi stare przysłowie, diabeł tkwi w szczegółach. Tym szczegółem stała się ranga aktu normatywnego, w którym owo obostrzenie zawarto. Otóż ograniczenie przemieszczania się w noc sylwestrową ustanowiono w rozporządzeniu, które nie spełnia konstytucyjnego wymogu ustawy. Innymi słowy, rozporządzenie nie może ograniczać praw i wolności w zakresie przemieszczania się, które są zagwarantowane w konstytucji.
Odmowa przyjęcia mandatu
Odmowa przyjęcia mandatu wystawionego w noc sylwestrową wydaje się drogą skuteczną. Dlaczego? Otóż takie postępowanie otwiera nam drogę sądową. Przed sądem natomiast można dowieść, że mandat był nałożony bez podstawy prawnej. W ostatnich miesiącach zbiór judykatów wzbogacił bowiem szereg orzeczeń, w których sądy jednoznacznie wskazywały, iż ograniczenie praw i wolności konstytucyjnych, w tym wolności przemieszczania się, w drodze rozporządzenia, bez ogłoszenia stanu nadzwyczajnego nie jest skuteczne i nie podlega egzekucji w drodze mandatów karnych.
Zakaz przemieszczania się
By móc skutecznie egzekwować obostrzenia związane z zakazem przemieszczania się, rząd musiałby podążyć „drogą prawa”, czyli wprowadzić stan nadzwyczajny.
Zgodnie z art. 228 ust. 1 Konstytucji RP, w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej.
Stan nadzwyczajny może być ogłoszony „tylko na podstawie ustawy”, „w drodze” rozporządzenia. Warunkiem legalności stanu nadzwyczajnego jest więc wydanie rozporządzenia o wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego (w zależności od rodzaju stanu nadzwyczajnego albo przez Prezydenta RP na wniosek Rady Ministrów, albo przez Radę Ministrów). Konstytucja wymaga także, by rozporządzenie to zostało podane do publicznej wiadomości. Wymóg ten nie jest spełniony, jeżeli zostało ono wyłącznie opublikowane w dzienniku urzędowym. Konieczne jest bowiem ogłoszenie w sposób zwyczajowo przyjęty – stosownie do panujących stosunków miejscowych, np. za pośrednictwem środków masowego przekazu. Opublikowanie rozporządzenia w dzienniku urzędowym jest natomiast warunkiem jego wejścia w życie.
Rodzaje stanów nadzwyczajnych
W art. 228 ust 1 Konstytucji RP wskazano trzy rodzaje stanów nadzwyczajnych. W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej.
Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości. W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być także skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.
Stan wojenny
W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa.
Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego Prezydent Rzeczypospolitej przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej. Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Przesłanki do wprowadzenia stanu wojennego określone zostały bezpośrednio w art. 229 Konstytucji oraz w Ustawie z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej.
Stan wyjątkowy
W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni, stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium państwa. Z kolei przedłużenie stanu wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni.
Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego Prezydent Rzeczypospolitej przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej. Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Stan klęski żywiołowej
W celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu może nastąpić za zgodą Sejmu.
Przesłanki do wprowadzenia stanu klęski żywiołowej określone zostały bezpośrednio w art. 232 Konstytucji oraz w ustawie z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej.
Warto pamiętać, że nie każda kieska żywiołowa pociąga za sobą ogłoszenie stanu tej klęski. Niezbędne jest bowiem jeszcze uznanie zwykłych środków konstytucyjnych za niewystarczające. Faktem powszechnie znanym jest też to, że stan nadzwyczajny nie został ogłoszony w związku z powodzią, która nawiedziła Polskę w lipcu i sierpniu 2001 r.
Podstawa prawna:
Art. 228, art. 229, art. 230, art. 231, art. 232 Konstytucji RP (Dz.U.1997.78.483)
