Zgodnie z treścią art. 48 ust. 1 i 2 Prawa budowlanego, właściwy organ nakazuje, w drodze decyzji, rozbiórkę obiektu budowlanego, lub jego części, będącego w budowie albo wybudowanego bez wymaganego pozwolenia na budowę. Pamiętajmy jednak, że jeżeli budowa prowadzona bez pozwolenia:
- jest zgodna z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, a w szczególności: ustaleniami obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego albo ustaleniami ostatecznej decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, w przypadku braku obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,
- nie narusza przepisów, w tym techniczno-budowlanych, w zakresie uniemożliwiającym doprowadzenie obiektu budowlanego lub jego części do stanu zgodnego z prawem
– właściwy organ wstrzymuje postanowieniem prowadzenie robót budowlanych.
Tak naprawdę nakaz rozbiórki jest ostatecznością, ponieważ inwestor lub wykonawca, który prowadził prace budowlane bez wymaganego pozwolenia, jest w pierwszej kolejności zobowiązany do uzyskania decyzji legalizującej niezgodne z prawem postawienie nowego obiektu budowlanego. Dopiero brak realizacji powyższego obowiązku (a także brak wniesienia opłaty legalizacyjnej) będzie skutkował rygorystyczną sankcją, jaką jest rozbiórka budowli.
Obowiązek wykonania rozbiórki jest nakładany zarówno na inwestora jak i właściciela nielegalnie postawionego obiektu budowlanego. Jak zaznaczył NSA w wyroku z dnia 6 lipca 2006 r. (sygn. akt II OSK 1071/05), okoliczność, że właściciel obiektu, który był stroną, zbył nieruchomość po wydaniu decyzji rozbiórkowej, nie oznacza, że obowiązek ten nie obciąża jej nabywcy. W każdym przypadku właściciel nielegalnej budowli będzie współodpowiedzialny za prace budowlane prowadzone niezgodnie z przepisami prawnymi. Tak naprawdę bowiem koszty rozbiórki będą obciążały tę osobę, na którą zostanie wydany nakaz rozbiórki – a jest to możliwe także w odniesieniu do właściciela obiektu budowlanego, który np. odziedziczył daną nieruchomość.
Ciekawostką jest to, że nakaz rozbiórki nie zawiera w sobie konkretnej daty, w której należy dokonać rozebrania postawionego obiektu. Nie oznacza to jednak, że rozbiórkę można przeciągać w czasie i np. dokonać jej po upływie 30 lat od wydania przedmiotowej decyzji. Decyzja administracyjna podlega wykonaniu, gdy stanie się ostateczna, a to z kolei następuje, jeżeli upłynie 14 dniowy termin na jej zaskarżenie (liczony od dnia doręczenia decyzji adresatowi) i nikt jej w tym czasie nie zaskarży. W przypadku odwołania się od przedmiotowej decyzji (do wojewody), nakaz rozbiórki staje się ostateczny z chwilą wydania decyzji przez wojewodę – oczywiście tylko wtedy, gdy odwołanie nie zostało uwzględnione.
Brak wykonania rozbiórki, pomimo ostateczności decyzji administracyjnej w tym zakresie, skutkuje sankcją grzywny nakładaną na zobowiązanego. Wysokość kary pieniężnej to, w przypadku obowiązku rozbiórki budynku lub jego części, iloczyn powierzchni zabudowy budynku lub jego części, objętego nakazem przymusowej rozbiórki, i 1/5 ceny 1 m2 powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego, ogłoszonej przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie odrębnych przepisów do obliczania premii gwarancyjnej dla posiadaczy oszczędnościowych książeczek mieszkaniowych.
