Nie chcesz pozostawać z małżonkiem w ustawowej wspólności majątkowej? Sprawdź, co możesz zrobić

W ostatnich latach pojawiła się jednak konieczność innego kształtowania stosunków majątkowych, podyktowana zarówno zachodzącymi w państwie przemianami gospodarczymi, jak i coraz częstszym zjawiskiem prowadzenia przez jednego małżonka na własny rachunek działalności gospodarczej. Naprzeciw potrzebom obrotu prawnego wychodzą unormowania art. 47 oraz art. 51–515 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej zwanego k.r.o.), pozwalające ukształtować małżeńskie stosunki majątkowe w sposób zgodny z wolą i oczekiwaniami małżonków.

Dopuszczalność ustanowienia ustroju rozdzielności majątkowej w drodze umowy majątkowej

Kodeks rodzinny i opiekuńczy zawiera regulację dopuszczającą przekształcanie stosunków majątkowych, istniejących lub mających dopiero zaistnieć między małżonkami, w drodze umowy majątkowej. Warunkiem skuteczności oraz ważności powyższej czynności prawnej jest jej dokonanie w formie zastrzeżonej przez normę art. 47 § 1 k.r.o. Małżonkowie mogą bowiem, przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego, ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Niezachowanie wyżej wskazanej formy szczególnej powoduje nieważność zawartej umowy i zarazem jej bezskuteczność, a tym samym ustrój umownej rozdzielności majątkowej nie powstanie.

Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować Pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej przejdź do formularza »

Termin zawarcia umowy majątkowej

Ustawodawca nie wskazuje wprost końcowego terminu, w jakim dopuszczalne jest zawarcie umowy majątkowej, niemniej jednak nie może być ona zawarta po ustaniu małżeństwa. Przepis art. 47 § 1 k.r.o. zezwala za to na dokonanie czynności prawnej kreującej umowny ustrój rozdzielności majątkowej zarówno w trakcie trwania małżeństwa, jak i przed jego zawarciem. Podkreślić należy, że umowa poprzedzająca zawarcie małżeństwa, inaczej zwana intercyzą, wywołuje skutek prawny dopiero po wstąpieniu jej stron w związek małżeński. Z kolei umowa majątkowa zawarta w trakcie trwania małżeństwa wywołuje skutek prawny, a więc wprowadza ustrój rozdzielności majątkowej bądź od chwili zawarcia umowy, bądź od dnia wskazanego w jej treści.

Rozdzielność majątkowa

Rozdzielność majątkowa, zwana inaczej pełną rozdzielnością majątkową, charakteryzuje się istnieniem tylko dwóch odrębnych majątków każdego z małżonków oraz zasadą, w myśl której każdy z nich zarządza swoim majątkiem osobiście.

Zgodnie z normą art. 51 k.r.o. w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Nie budzi wątpliwości sytuacja, gdy umowę kształtującą rozdzielność majątkową zawarto przed wstąpieniem w związek małżeński. Mówiąc najprościej, ważna i skuteczna intercyza nie dopuści do powstania majątku wspólnego małżonków, tym samym każdy z nich będzie posiadał swój majątek nabyty do chwili wstąpienia w związek małżeński oraz majątek nabyty przez siebie po jego zawarciu.

Inaczej kształtować się będzie sytuacja, gdy ustrój pełnej rozdzielności majątkowej ustanowiony zostanie w trakcie trwania małżeństwa i zastąpi istniejący z mocy prawa ustrój wspólności ustawowej. Wówczas nastąpi konieczność podziału majątku wspólnego, a przypadające każdemu z małżonków udziały, obejmujące przedmioty i prawa majątkowe, zasilą ich majątki osobiste.

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków

Ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków, podobnie jak ustrój pełnej rozdzielności majątkowej, także charakteryzuje się istnieniem dwóch odrębnych majątków małżonków oraz samodzielnością w ich zarządzie. Ustawodawca wprowadził jednak pojęcie tzw. dorobku, który nabiera znaczenia w chwili ustania rozdzielności majątkowej.

Pojęcie dorobku i metoda jego obliczania

Zgodnie z treścią art. 513 § 1 k.r.o. dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej. Ustawodawca wskazał także sposób jego obliczania. Przede wszystkim dorobek oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia. Jeżeli umowa majątkowa nie stanowi inaczej, przy jego obliczaniu pomija się:

• przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej oraz te uzyskane w drodze dziedziczenia, zapisu lub darowizny, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
• prawa autorskie i prawa pokrewne;
• prawa własności przemysłowej;
• inne prawa twórcy.

Obliczając dorobek każdego z małżonków, pomija się także przedmioty nabyte w zamian za składniki majątku wymienione wyżej, w pkt. 1–7. Ustawodawca nakazał jednak doliczać wartość:

1. darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych oraz drobnych, zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób;
2. usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka;
3. nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.

Sposób wyrównania dorobków

Cechą charakterystyczną ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków jest to, że w chwili jego ustania pojawia się obowiązek wyrównania dorobków małżonków. Małżonek, którego wzrost wartości majątku jest mniejszy (np. wskutek przebywania na urlopie wychowawczym), może żądać od współmałżonka wyrównania dorobków, które następuje w drodze zapłaty lub przeniesienia prawa. Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przyznają prymat porozumieniu stron w kwestii sposobu lub wysokości wyrównania. Dopiero w braku takiego ustalenia w przedmiocie wyrównania dorobków orzeknie sąd.

Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować Pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej przejdź do formularza »

Niekiedy może zaistnieć sytuacja, w której roszczenie małżonka żądającego wyrównania dorobków i jego zaspokojenie budziłoby uzasadnione wątpliwości natury etycznej i uważane byłoby wręcz za niepożądane. Naprzeciw takim okolicznościom wychodzi norma art. 514 § 2 k.r.o., która umożliwia zmniejszenie obowiązku wyrównania dorobków, jeżeli przemawiają za tym ważne powody. Za takie uznać należy np. uzależnienie od alkoholu czy narkotyków małżonka żądającego wyrównania.

Podstawa prawna:
Art. 47 oraz art. 51–514 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy.