Sąd Najwyższy, któremu Sąd Okręgowy przekazał pytanie prawne, w odpowiedzi podjął uchwałę:
Na postanowienie sądu rejonowego oddalające skargę na czynność komornika polegającą na zajęciu świadczeń emerytalno-rentowych nie przysługuje zażalenie.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2008 roku, sygn. akt III CZP 106/08
Problem kwalifikacji postanowień sądu wydawanych w postępowaniu egzekucyjnym jako kończących postępowanie w sprawie podejmowany był w orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie, w kilku aspektach. W postanowieniu z dnia 17 sierpnia 2005 r., l CNP 4/05 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że postanowienie oddalające zażalenie na czynność komornika polegającą na zajęciu świadczenia emerytalnego nie jest rozstrzygnięciem kończącym postępowanie w sprawie. W uzasadnieniu podniósł, że w postępowaniu egzekucyjnym – podobnie jak w postępowaniu rozpoznawczym – postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie jest tylko takie po wydaniu, którego przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują dalszego etapu, a w wypadku zajęcia emerytury dalsze czynności egzekucyjne są przewidziane. Nie wolno przy tym zapominać, że zaskarżalność postanowień sądu została w postępowaniu egzekucyjnym zawężona do granic konieczności.
W literaturze przeważa stanowisko, że do egzekucji świadczeń emerytalno-rentowych stosuje się przepisy o egzekucji z wynagrodzenia za pracę, nie zaś przepisy o egzekucji z innych wierzytelności. Zajęcie świadczenia stanowi pierwszą czynność egzekucyjną i polega z jednej strony na zawiadomieniu dłużnika, że do wysokości egzekwowanej należności i aż do pełnego pokrycia długu nie wolno mu odbierać świadczenia poza częścią wolną od zajęcia ani nim rozporządzać, z drugiej zaś na wezwaniu dłużnika zajętej wierzytelności, tj. organu spełniającego świadczenie emerytalno-rentowe, do przekazywania zajętego świadczenia oraz złożenia określonych oświadczeń odnoszących się do przedmiotu zajęcia. Nie budziło wątpliwości Sądu Najwyższego, że powyższe czynności te nie kończą egzekucji. Nie budzi wątpliwości pogląd, że czynności te nie mogą wyczerpywać (kończyć) przedmiotowej egzekucji; wywołują one skutki procesowe nawet wtedy, gdy wierzytelność mająca stanowić ich przedmiot nie istniała, i mają na celu obciążenie egzekucją pewnej sfery majątkowej dłużnika, a w rezultacie ograniczenie jego swobody w dysponowaniu zajętą wierzytelności. Decydujące znaczenie przy tym sposobie prowadzenia egzekucji mają czynności podejmowane po zajęciu, kiedy dłużnik zajętej wierzytelności przekazuje sumy pieniężne bezpośrednio wierzycielowi lub organowi egzekucyjnemu, który następnie – w razie wielości wierzycieli, z zastrzeżeniem uprzedniego podziału sumy uzyskanej z egzekucji – przekazuje je uprawnionym. Zwłaszcza w przypadku świadczeń wypłacanych periodycznie, objętych ograniczeniami egzekucji faza ta jest przeważnie rozciągnięta w czasie i trwa aż do pokrycia długu.
Egzekucja ze świadczeń emerytalno-rentowych jest, zatem dwufazowa, a zajęcie stanowi jedynie fazę pierwszą. Zajęcie polega z jednej strony na zawiadomieniu dłużnika, że do wysokości egzekwowanej należności i aż do pełnego pokrycia długu nie wolno mu odbierać świadczenia poza częścią wolną od zajęcia ani nim rozporządzać, z drugiej zaś na wezwaniu dłużnika zajętej wierzytelności, tj. organu spełniającego świadczenie emerytalno-rentowe, do przekazywania zajętego świadczenia oraz złożenia określonych oświadczeń odnoszących się do przedmiotu zajęcia. Postanowienie sądu oddalające skargę na czynność komornika, polegającą na zajęciu takiego świadczenia nie prowadzi do zakończenia tego sposobu egzekucji, a jedynie potwierdza prawidłowość tej czynności egzekucyjnej i otwiera drogę do podejmowania dalszych czynności w postaci potrąceń oraz przekazywania środków pieniężnych, czyli realizacji zajętej wierzytelności.
Dodatkowym zabezpieczeniem dłużnika jest możliwość żądania umorzenia egzekucji, jeżeli uważa, że prowadzone przeciwko niemu postępowanie jest niedopuszczalne. Na postanowienie w tym przedmiocie przysługuje zażalenie (art. 828 k.p.c.), co także umożliwia instancyjną kontrolę prowadzenia postępowania egzekucyjnego.
