Zdolność do dziedziczenia
Zdolność do dziedziczenia jest to możliwość wejścia w ogół praw oraz obowiązków majątkowych zmarłego. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że zdolność do dziedziczenia stanowi fragment zdolności prawnej, czyli możliwości bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego (zob. E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, C. H. Beck, Warszawa 2009, wyd. 6, s. 37).
Nasciturus
Dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku, lecz jeszcze nienarodzone, nazywane jest nasciturusem. Zdolność do dziedziczenia nasciturusa jest warunkowa. W myśl przepisu art. 927 k.c. dziecko już poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.
Jeżeli ustawowy wymóg spełnienia danego warunku uznamy za ograniczenie, zdolność do nabycia spadku przez nasciturusa jest zdolnością ograniczoną. Spełnienie warunku o charakterze zawieszającym, aby dziecko urodziło się żywe, powoduje, iż nasciturus dziedziczy tak jak pozostali spadkobiercy. Spełnienie omawianego warunku rodzi skutki ex tunc. Podkreśla się przy tym, że art. 9 k.c. wprowadza domniemanie prawne, według którego dziecko przychodzi na świat żywe. Nie jest więc konieczne dowodzenie, że spadkobierca będący w chwili otwarcia spadku dzieckiem poczętym przyszedł na świat żywy. Ciężar obalenia domniemania z art. 9 k.c. spoczywa na uczestniku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, który twierdzi, że dziecko urodziło się martwe (por. E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, C. H. Beck, Warszawa 2009, wyd. 6, s. 39).
Problematyka domniemań oraz moment powstania skutków prawnych
W celu wyjaśnienia zwrotów użytych w ramach niniejszego artykułu należy poruszyć między innymi problematykę domniemań prawnych.
Według przepisu art. 232 k.p.c. strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Dowody niewskazane przez strony mogą być dopuszczone z urzędu przez sąd. W praktyce nie zawsze jednak jest możliwe ścisłe udowodnienie faktu mającego znaczenie dla sprawy. W związku z tym ustawodawca dopuścił możliwość zastąpienia ścisłego dowodu domniemaniem. Występują dwa rodzaje domniemań – faktyczne (art. 231 k.p.c.) i prawne (art. 234 k.p.c.). Według art. 231 k.p.c. sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych faktów, które ustalono wcześniej na podstawie zebranych dowodów. Jeżeli przykładowo w magazynie powstał niedobór towarowy, a magazynier wykaże, że są ślady włamania, to sąd, kierując się doświadczeniem życiowym, ma uzasadnioną podstawę do przyjęcia, że przyczyną niedoboru jest czyn polegający na kradzieży z włamaniem. Bardziej złożona jest problematyka domniemań prawnych. Według art. 234 k.p.c. domniemania ustanowione przez prawo (domniemania prawne) wiążą sąd. Mogą być jednak obalone, ilekroć ustawa tego nie wyłącza. Przepisów wprowadzających takie domniemania należy szukać poza Kodeksem postępowania cywilnego. Wyróżnia się domniemania prawne wzruszalne oraz niewzruszalne. Domniemanie wzruszalne ma tę właściwość, że można je obalić przeciwdowodem. W stosunku do domniemania niewzruszalnego przeprowadzenie przeciwdowodu jest wyłączone (por. B. Ziemianin, Z. Kuniewicz, Prawo cywilne. Część ogólna, Ars boni et aequi, Poznań 2007, wyd. I, s. 36-37).
Powyżej podniesiono, iż spełnienie warunku o charakterze zawieszającym, aby dziecko urodziło się żywe, powoduje, iż nasciturus dziedziczy tak jak pozostali spadkobiercy. Spełnienie omawianego warunku rodzi skutki ex tunc. Należy przy tym wyjaśnić, że prawo cywilne posługuje się określeniem ex tunc dla oznaczenia momentu, od którego dane zdarzenie cywilnoprawne wywołuje skutek prawny. Ex tunc znaczy tyle, co „z mocą wsteczną”. Chodzi więc o skutki prawne zdarzenia powstałe z mocą wsteczną. Zgodnie z tymi rozważaniami nasciturus ma zdolność do dziedziczenia od momentu poczęcia, ale tylko wtedy, gdy urodzi się żywy. W momencie, gdy urodzi się żywy, można mówić, że posiada tę zdolność od chwili poczęcia (ex tunc – od samego początku). Gdyby natomiast dziecko urodziło się martwe, nie będzie można o nim powiedzieć, że nabyło zdolność do dziedziczenia, gdyż warunkiem zawieszającym jej nabycie jest przyjście żywego dziecka na świat.
Podstawa prawna
Art. 927 § 1, art. 927 § 2 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 121).
Art. 231, art. 232, art. 234 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.).
Literatura
E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, C. H. Beck, Warszawa 2009, wyd. 6.
B. Ziemianin, Z. Kuniewicz, Prawo cywilne. Część ogólna, Ars boni et aequi, Poznań 2007, wyd. I.
