Wójtowie są organami wykonawczymi gmin wiejskich. W gminach miejskich organami wykonawczymi są odpowiednio burmistrz albo prezydent miasta. Prezydent miasta jest organem wykonawczym w miastach liczących powyżej 100 tys. mieszkańców oraz w miastach, w których w dniu wejścia w życie ustawy o samorządzie terytorialnym. Zgodnie z treścią art. 492 § 1 pkt 6 Kodeksu wyborczego, wygaśniecie mandatu wójta (oraz odpowiednio burmistrza i prezydenta miasta) następuje wskutek orzeczenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji w trybie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na okres co najmniej do końca kadencji. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich takie sformułowanie przepisu narusza art. 60 Konstytucji RP, bowiem uniemożliwia sprawowanie powyższych funkcji osobom niepełnosprawnym. Zgodnie z treścią przytoczonego przepisu, obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 czerwca 2010 r. (sygn. akt III KRS 4/10), prawo wynikające z art. 60 Konstytucji ma charakter gwarancji formalnej, jako że normy konstytucyjne, poza wymogiem obywatelstwa polskiego, nie określają przesłanek, jakie muszą być spełnione przez osoby ubiegające się o stanowisko w służbie publicznej. Przepis ten nie może być zatem podstawą dochodzenia przed sądem roszczenia o dopuszczenie do pracy czy pełnienie konkretnej funkcji, zajmowanie określonego stanowiska.
Sprawa trafiła ostatecznie przed oblicze Trybunału Konstytucyjnego. Zdaniem wnioskodawcy, z art. 60 konstytucji wynika zakaz podejmowania jakichkolwiek działań dyskryminacyjnych lub konstruowania jakichkolwiek przeszkód uniemożliwiających równy dostęp do służby publicznej. Zdaniem wnioskodawcy prawo dostępu do służby publicznej może być ograniczane jedynie przez wymóg posiadania obywatelstwa polskiego i pełni praw publicznych. Ustawodawca uprawniony jest natomiast do sformułowania dodatkowych warunków, uzależniając od ich spełnienia uzyskanie stanowisk w służbie publicznej. Jednak wymogi te muszą przewidywać zobiektywizowane kryteria dostępu do danego stanowiska, uregulowane na jednakowych zasadach dla wszystkich obywateli. Wnioskodawca zauważa, że, nie można znaleźć przyczyn, usprawiedliwionych normami konstytucyjnymi, które uzasadniałyby wprowadzone przepisami Kodeksu wyborczego odmienne traktowanie osób niepełnosprawnych. Takie traktowanie osób z orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji jest sprzeczne z konstytucyjną zasadą równości. Rzecznik Prawo Obywatelskich odniósł się w omawianej sytuacji nie tylko do naruszenia przepisów rangi konstytucyjnej, ale także i międzynarodowej. Regulacja art. 492 § 1 pkt 6 KW jest niezgodna z art. 29 lit. a Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Przepis ten zobowiązuje Państwa – Strony do zapewnienia, że osoby niepełnosprawne będą mogły efektywnie i w pełni uczestniczyć w życiu politycznym i publicznym, na zasadzie równości z innymi obywatelami, bezpośrednio lub za pośrednictwem swobodnie wybranych przedstawicieli, włączając w to prawo i możliwość korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego. Kwestionowany przepis, w ocenie wnioskodawcy, nie tylko nie gwarantuje osobom z niepełnosprawnością równych z innymi obywatelami możliwości sprawowania funkcji wójta (burmistrza, prezydenta miasta), ale część osób z niepełnosprawnością, zdolnych do wykonywania tej funkcji, takiej możliwości pozbawia całkowicie.
Na rozstrzygnięcie omawianego zagadnienia przyjdzie nam jednak jeszcze trochę poczekać – Trybunał odroczył bowiem rozprawę bezterminowo.
