Zgodnie z treścią art. 627 KC, przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Umowa o dzieło należy do tzw. umów rezultatu, tym samym jej istotą jest osiągnięcie określonego, zindywidualizowanego rezultatu w materialnej lub niematerialnej postaci. Przedmiot umowy o dzieło może zostać określony w różny sposób, jednakże określenie to musi być na tyle precyzyjne, aby nie było wątpliwości, o jakie dzieło chodzi. Nadto, cechą konstytutywną dzieła jest samoistność rezultatu, przez co rozumie się jego niezależność od dalszego działania twórcy. Innymi słowy – z chwilą ukończenia dzieła staje się ono odrębne od twórcy. W przypadku rezultatu materialnego, samoistną wartością, dla której osiągnięcia strony zawarły umowę o dzieło jest konkretna rzecz (np. wykonany na zamówienie mebel, wyremontowany lokal). Rezultat umowy o dzieło powinien być obiektywnie osiągalny i w konkretnych warunkach pewny. Wskazuje się również, iż jednym z kryteriów umożliwiających odróżnienie umowy o dzieło od umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług jest możliwość poddania dzieła sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych. Istotą umowy o dzieło jest więc zawsze osiągnięcie umówionego przez strony konkretnego i sprawdzalnego rezultatu, a nie – jak w przypadku umowy zlecenia – staranne działanie. Zgodnie z powyższym przyjmujący zamówienie odpowiada za nieosiągnięcie określonego efektu pracy, a rodzaj i intensywność pracy świadczonej w celu wykonania dzieła pozostają bez znaczenia dla jego odpowiedzialności umownej.
Zgodnie z treścią art. 636 KC, jeżeli przyjmujący zamówienie wykonywa dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie. Jeżeli zamawiający sam dostarczył materiału, może on w razie odstąpienia od umowy lub powierzenia wykonania dzieła innej osobie żądać zwrotu materiału i wydania rozpoczętego dzieła. Mając powyższe na uwadze, powinniśmy każdorazowo pamiętać o regularnych kontrolach pracy przyjmującego zamówienie – tak, aby na bieżąco sprawdzać poprawność wykonywanego dzieła. Pamiętajmy przy tym, że niewykonanie zobowiązania zachodzi wówczas, gdy w zachowaniu dłużnika nie występuje nic, co odpowiadałoby spełnieniu świadczenia, natomiast nienależyte wykonanie zobowiązania ma miejsce wtedy, gdy zachowanie dłużnika zmierzało do spełnienia świadczenia, jednak osiągnięty przez niego wynik nie spełnia wymogów świadczenia, do którego dłużnik był zobowiązany.
Jeżeli jednak dzieło okaże się wadliwe, zamawiający może żądać ich usunięcia, wyznaczając w tym celu przyjmującemu zamówienie odpowiedni termin z zagrożeniem, że po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu nie przyjmie naprawy. Przyjmujący może odmówić naprawy, gdyby wymagała nadmiernych kosztów. Gdy wady usunąć się nie dadzą albo gdy z okoliczności wynika, że przyjmujący zamówienie nie zdoła ich usunąć w czasie odpowiednim, zamawiający może od umowy odstąpić, jeżeli wady są istotne; jeżeli wady nie są istotne, zamawiający może żądać obniżenia wynagrodzenia w odpowiednim stosunku. To samo dotyczy wypadku, gdy przyjmujący zamówienie nie usunął wad w terminie wyznaczonym przez zamawiającego. Powyższa reguła ma zatem zastosowanie wyłącznie w sytuacji, gdy dzieło zostało oddane zgodnie, pod względem przedmiotowym, z treścią zawartej umowy, natomiast dotknięte jest wadami.
Wierzyciel, zgodnie z art. 637 KC w związku z art. 656 KC, z tytułu rękojmi posiada uprawnienie do domagania się usunięcia wad, do odstąpienia od umowy lub żądania obniżenia wynagrodzenia. Wybór uprawnienia należy wyłącznie do niego, a w toku procesu o zapłatę wynagrodzenia wykonawcy do pozwanego. Wybór jednego z uprawnień wyklucza skuteczne podniesienie zarzutu skorzystania z innego uprawnienia i determinuje tym samym kierunek obrony przeciwko żądaniu pozwu, który podlega ocenie sądu. Pamiętajmy także, że w przypadku wystąpienia wadliwości dzieła wykonawca dzieła musi być wezwany do zmiany sposobu wykonania dzieła oraz zamawiający musi mu w tym celu wskazać termin odpowiedni dla dokonania tych zmian, aby zamawiający mógł skutecznie odstąpić od umowy o dzieło.
Na zakończenie warto dodać, że jeśli przedmiot zamówienia – dzieło stanowiące jednolitą całość, której wszystkie elementy muszą być ze sobą kompatybilne – zostanie zmieniony, to jest oczywiste, że zamawiający może skorzystać z uprawnień przewidzianych w art. 636 § 1 KC tylko w przypadku wadliwego wykonywania dzieła w jego ostatecznie umówionej postaci i przy zachowaniu spełnieniu przewidzianych tym przepisem wymogów w odniesieniu do procesu realizacji zmodyfikowanej wersji dzieła, a nie może powoływać się jedynie na ewentualne uchybienia wykonawcy z okresu poprzedzającego modyfikację przedmiotu zamówienia. Inne założenie można by ewentualnie rozważać w przypadku dzieła o innym charakterze (np. zmiana umowy o dzieło polegające na wymalowaniu dwóch pomieszczeń przez rozszerzenie zakresu zamówienia o dodatkowe pomieszczenie). Art. 636 KC ma charakter wyjątkowy bowiem pozwala on zamawiającemu na odstąpienie od umowy jeszcze przed wykonaniem dzieła oraz zgłoszeniem go do odbioru i z uwagi na ten szczególny charakter winien być ściśle wykładany (por. wyrok sądu apelacyjnego w Poznaniu z 15.12.2010 r. sygn. akt I ACa 788/10).
