Kiedy możliwa jest praca po godzinach?
Praca w godzinach nadliczbowych to praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy. Jest to także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Należy pamiętać, że praca w godzinach nadliczbowych dopuszczalna jest tylko w szczególnych sytuacjach. I tak pracować po godzinach można w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. Taka praca jest również dozwolona w przypadku zaistnienia szczególnych potrzeb pracodawcy. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego muszą to być potrzeby specjalne, niecodzienne, odróżniające się od zwykłych potrzeb związanych z prowadzoną przez pracodawcę działalnością.
Za pracę po godzinach należy się rekompensata
Za pracę po godzinach pracownikowi przysługuje dodatek w wysokości 100% lub 50% wynagrodzenia za każdą godzinę pracy nadliczbowej. Dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia należy się pracownikowi, którego praca w nadgodzinach przypada w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto lub gdy praca nadliczbowa przekroczy przeciętną normę tygodniową. Dodatek w wysokości 50% wynagrodzenia przysługuje za pracę po godzinach w każdym innym dniu. Jeżeli pracownik stale pracuje ponad ustaloną normę poza miejscem pracy, np. w domu, wynagrodzenie wraz z dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych może zostać zastąpione ryczałtem. Wysokość ryczałtu powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych. Istnieje również możliwość udzielenia pracownikowi czasu wolnego od pracy w takim samym wymiarze, w jakim pracował w nadgodzinach. Może to nastąpić na wniosek pracownika lub z inicjatywy pracodawcy. Wolne zastępuje dodatek otrzymywany za pracę w nadgodzinach, natomiast wynagrodzenie za normalną pracę pracownik otrzymuje bez zmian. Pracodawca udziela czasu wolnego od pracy najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego, w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych nadgodzin. Oznacza to, że za jedną godzinę pracy w godzinach nadliczbowych przysługuje półtorej godziny czasu wolnego. Należy pamiętać, że nie może to jednak spowodować obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.
Należy gromadzić dokumentację
Trzeba pamiętać, że praca po godzinach jest dopuszczalna, ale każdy pracodawca ma obowiązek prowadzić ewidencję czasu pracy. W dokumentacji powinna być odnotowana każda dodatkowa godzina ponad ustalony w umowie o pracę wymiar czasu pracy. Pracownik może więc żądać okazania ewidencji oraz sprawdzać, czy pracodawca prowadzi ją prawidłowo i uwzględnia wszystkie przepracowane nadgodziny. Warto również prowadzić własną dokumentację faktycznego czasu pracy, czy to w postaci korespondencji z pracodawcą (poleceń pisemnych lub e-maili), czy też własnych zapisków wejść i wyjść z pracy.
Skarga do PIP
Osoba, która często zostaje po godzinach i nie otrzymuje rekompensaty z tego tytułu, może przede wszystkim złożyć skargę do Państwowej Inspekcji Pracy. Skargę można wnieść pisemnie, telegraficznie, telefaksu, poczty elektronicznej a także ustnie do protokołu. Należy ją złożyć Okręgowym Inspektoracie Pracy lub jednym z oddziałów znajdujących się w miastach wojewódzkich. Jeżeli skarga składana jest ustnie trzeba osobiście stawić się w inspektoracie. Na podstawie uzyskanych informacji sporządzany jest protokół, który powinien być podpisany przez wnoszącego skargę i przez pracownika, który go sporządził. Skarga na piśmie powinna zawierać:
– miejscowość i datę sporządzenia pisma,
– adres inspektoratu pracy, do którego kierowana jest skarga,
– dane osoby wnoszącej skargę takie jak imię, nazwisko oraz adres,
– nazwę i adres pracodawcy, na którego składana jest skarga,
– treść skargi, tj. przepisy, których złamania dopuścił się pracodawca oraz zwięzły opis sytuacji, na potwierdzenie tych okoliczności (trzeba więc wskazać okoliczność pracy po godzinach i brak wypłaty świadczenia z tego tytułu lub udzielenia dni wolnych),
– kwotę zaległości,
– zastrzeżenie anonimowości – należy powołać się na art. 44 ust.3 Ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, zgodnie z którym inspektorzy pracy są obowiązani do nieujawniania informacji, że kontrola przeprowadzana jest w następstwie skargi, chyba że zgłaszający skargę wyrazi na to pisemną zgodę,
– odręczny podpis osoby składającej skargę.
Należy pamiętać, że skargę niezawierającą imienia i nazwiska oraz adresu wnoszącego pozostawia się bez rozpoznania. W przypadku gdy z treści skargi nie można należycie ustalić ich przedmiotu, wzywa się wnoszącego skargę do złożenia, w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania wezwania, wyjaśnienia lub uzupełnienia z pouczeniem, że nie usunięcie tych braków spowoduje pozostawienie skargi bez rozpoznania. Dane pracownika wnoszącego skargę objęte są tajemnicą służbową i nie wolno ich nikomu ujawniać, bez jego pisemnej zgody. Są one tylko niezbędne osobie kontrolującej m.in. do udzielenia pisemnej informacji o sposobie jej załatwienia. Każda skarga jest załatwiana bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w ciągu miesiąca. O sposobie załatwienia skargi zawiadamia się skarżącego. Na podstawie art. 11 pkt. 7 Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2012r., Nr 0, poz. 404 ze zm.) właściwy inspektor pracy, po stwierdzeniu naruszenia przepisów, jest uprawniony do nakazania pracodawcy wypłaty należnego świadczenia za pracę w godzinach nadliczbowych. Decyzja, która podlega niezwłocznemu wykonaniu przez pracodawcę, może być wydana jedynie pod warunkiem, że wypłata świadczenia oraz jego wysokość jest bezsporna, oczywista i poparta stosownymi dowodami. Warto również wiedzieć, że niewypłacanie w terminie dodatku należnego za pracę po godzinach stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika. Pracodawcy grozi za to grzywna w wysokości od 1.000,-zł do 30.000,-zł.
Pozew do sądu pracy
Jeżeli skarga do PIP nie przyniesie oczekiwanego rezultatu, wówczas pracownik może wystąpić do sądu pracy z pozwem o zapłatę zaległego wynagrodzenia za świadczenie pracy w godzinach nadliczbowych. Oczywiście dla wielu osób jest to ostateczność i w obawie przed zwolnieniem zazwyczaj kierują sprawę na drogę sądową dopiero po ustaniu stosunku pracy. W tym jednak przypadku trzeba pamiętać, że takie roszczenie przedawnia się z upływem 3 lat. Pozew można złożyć do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania pracodawcy, sądu właściwego ze względu na miejsce wykonywania pracy lub też do sądu właściwego dla zakładu pracy. W sytuacji, gdy kwota zaległego świadczenia z tytułu nadgodzin przewyższa 75.000,-zł, wówczas właściwy będzie sąd okręgowy. W pozwie należy wykazać fakt pracy w godzinach nadliczbowych, ich ilość oraz brak ekwiwalentu w postaci dodatku do wynagrodzenia albo dni wolnych od pracy. Pozew w sprawie, w której wartość zaległego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych nie przekracza kwoty 50.000,-zł nie podlega żadnej opłacie sądowej. Jeżeli jednak kwota ta przekracza 50.000,-zł, wówczas trzeba uiścić tzw. opłatę stosunkową, która wynosi 5% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 30,-zł i nie więcej niż 100.000,-zł.
