W dniu 13 stycznia 2015 roku Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dotyczącą zażalenia na odmowę dokonania czynności notarialnej. Skarżąca spółka z ograniczoną odpowiedzialnością wystąpiła do sądu okręgowego z zażaleniem na odmowę dokonania czynności notarialnej polegającej na odmowie złożenia przez notariusza podpisu pod odczytanym, przyjętym i podpisanym przez stawiających aktem notarialnym. Sąd postanowieniem oddalił jednak zażalenie. Odrzucona została również apelacja spółki, a doręczone jej postanowienie sądu apelacyjnego nie zawierało uzasadnienia. Z sentencji postanowienia wynikało, iż zostało ono wydane na rozprawie, o której spółka nie została powiadomiona. Zważywszy na to skarżąca spółka wniosła o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia postanowienia o odrzuceniu apelacji. W rezultacie takich działań, sąd okręgowy sprostował postanowienie zastępując słowo „na rozprawie” sformułowaniem „na posiedzeniu niejawnym” i w konsekwencji umorzył postępowanie oraz odmówił sporządzenia uzasadnienia postanowienia twierdząc, że postanowienie nie podlega uzasadnieniu, bo jest niezaskarżalne. Zdaniem sądu, zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej w rozumieniu art. 83 § 1 prawa o notariacie jest odmianą zażalenia w rozumieniu art. 394 kodeksu postępowania cywilnego, a orzeczenie sądu wydane na skutek takiego zażalenia jest orzeczeniem sądu drugiej instancji, które nie jest zaskarżalne ani apelacją, ani zażaleniem. Mimo odmowy sporządzenia uzasadnienia spółka zażaleniem zaskarżyła postanowienie o odrzuceniu apelacji.
Według skarżącej spółki, art. 83 § 1 prawa o notariacie, aby mógł być zgodny z konstytucją, to powinien przewidywać możliwość zaskarżenia orzeczenia sądu okręgowego wydanego na skutek zażalenia na odmowę dokonania czynności notarialnej, jak również precyzyjnie określać przysługujący podmiotowi skarżącemu rodzaj zaskarżenia. Bez takiego postanowienia zaskarżony przepis pozostaje w kolizji ze standardami konstytucyjnymi wskazanymi w skardze, tj. prawem do sądu, zasadą dwuinstancyjności i przyzwoitej legislacji.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 83 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości zaskarżenia orzeczenia sądu okręgowego wydanego na skutek zażalenia na odmowę dokonania czynności notarialnej, jest zgodny z art. 45 ust. 1 i art. 78 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 176 ust. 1 konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny wskazał, że zaskarżony przez spółkę art. 83 § 1 prawa o notariacie budził wątpliwości, co znajdowało wyraz w orzecznictwie i literaturze prawniczej. Zgodnie z uchwałą siedmiu sędziów SN z 7 grudnia 2010 r. (sygn. akt III CZP 86/10), na podstawie art. 83 § 1 prawa o notariacie, „sąd okręgowy rozpoznając zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej, orzeka jako sąd drugiej instancji”. Spółka zaskarżyła ten przepis do Trybunału utrzymując, że jest on niezgodny z art. 45 ust. 1 konstytucji oraz art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 konstytucji. Trybunał Konstytucyjny nie podzielił wątpliwości skarżącej spółki, uznał natomiast za trafne stanowisko Sejmu oraz Prokuratora Generalnego. Stwierdził bowiem, że postępowanie sądowe, które dotyczy odmowy dokonania czynności notarialnej jest inicjowane środkiem prawnym mającym charakter środka zaskarżenia na decyzję notariusza, który po samokontroli odmowy dokonania czynności notarialnej, może – w przypadku gdy uzna zażalenie za słuszne – dokonać stosownej czynności notarialnej.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że odmowa dokonania żądanej przez skarżącą spółkę czynności notarialnej dotyczy jego praw i wolności, i może być uznana jako „sprawa” w rozumieniu art. 45 ust. 1 konstytucji. Jednakże nie przesądza to o konieczności powierzenia jej rozstrzygnięcia „od początku do końca” organom władzy sądowniczej. Sprawę tę rozstrzyga notariusz jako odpowiednik postępowania pierwszoinstancyjnego i od jego decyzji przysługuje zainteresowanemu zaskarżenie, które umożliwia zweryfikowanie jego decyzji przez niezawisły sąd.
Zdaniem Trybunału, w ten sposób wyglądająca procedura czyni zadość wymaganiom art. 45 ust. 1, art. 78 konstytucji, który nie wymaga, aby rozstrzygnięcie pierwszoinstancyjne musiało zapaść w postępowaniu sądowym, ani by rozstrzygnięcie organu pozasądowego musiało być poddane kontroli dwóch instancji sądowych. Omawiana procedura spełnia również wymogi art. 176 ust. 1 konstytucji, bo wyrażona w nim ustrojowa zasada dwuinstancyjności postępowania odnosi się do postępowania sądowego, czyli takiego, które „od początku do końca toczy się przed sądem”.
Podstawa prawna:
art. 83 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. 1991 nr 22 poz. 91)
wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 stycznia 2015 roku, sygn. akt SK 34/12
