Spis treści
Termin implementacji Dyrektywy, wyznaczony na 1 listopada 2013 r., nie został dochowany przez polskiego ustawodawcę. Opóźnienie to spotkało się z reakcją Komisji Europejskiej, która wszczęła przeciwko Polsce postępowanie w sprawie naruszenia obowiązku implementacyjnego.
Jak długo prawo autorskie chroni piosenkę?
Do momentu wprowadzenia nowelizacji okres ochrony piosenki uzależniony był od możliwości zakwalifikowania go jako utworu współautorskiego. Dlatego też decydujące znaczenie miało istnienie pomiędzy współautorami zamiaru stworzenia wspólnego dzieła. Jeżeli takowy zamiar miał miejsce autorskie prawa majątkowe wygasały z upływem lat siedemdziesięciu od śmierci tego współtwórcy, który przeżył pozostałych. W przeciwnym razie termin wygaśnięcia ochrony biegł odrębnie w stosunku do praw dotyczących tekstu i muzyki.
Obecnie, jeżeli zarówno utwór słowny jak i muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danej piosenki, prawa majątkowe do tekstu jak i do muzyki wygasają w tym samym czasie – 70 lat po śmierci osoby później zmarłej: autora tekstu bądź kompozytora muzyki. Ustawodawca uniezależnił więc sposób liczenia czasu ochrony od ewentualnego istnienia pomiędzy autorem tekstu i muzyki zamiaru stworzenia wspólnej piosenki. Nie musi być ona już utworem współautorskim, aby prawa do jej warstwy słownej jak i muzycznej wygasały w jednym czasie.
Ochrona utrwalonego wykonania podczas życia artysty
Ustawa nowelizująca wydłużyła również czas ochrony wykonań utrwalonych na fonogramach z 50 do 70 lat. Za moment początkowy uważana jest publikacja bądź rozpowszechnienie danego wykonania – w zależności of tego, które zdarzenie nastąpiło wcześniej. Zmiana ta uzasadniana była m.in. brakiem ochrony wykonań w okresie życia artystów, którzy rozpoczynają karierę w młodym wieku, a co za tym idzie spadkiem ich dochodów pod koniec życia. Dodatkowo ustawodawca europejski wskazywał, iż artyści często nie mogą powoływać się na swoje prawa w celu zapobiegania niewłaściwemu wykorzystywaniu ich artystycznych wykonań lub ograniczania takiego niewłaściwego wykorzystania, z powodu wygaśnięcia ich praw. Obecny siedemdziesięcioletni termin ma przede wszystkim uwzględnić adekwatną ochronę kreatywnego i artystycznego wkładu artystów oraz zagwarantować im przychody co najmniej przez całe ich życie.
Warto również dodać, iż artysta będzie mógł korzystać z artystycznego wykonania i rozporządzać prawami do niego, a także skorzystać z prawa do wynagrodzenia za korzystanie z wykonania i rozporządzania prawami tylko w sytuacji, gdy wykonanie zostanie opublikowane lub rozpowszechnione w ciągu 50 lat od jego pierwszego wykonania utrwalonego na fonogramie.
Przy okazji tej zmiany dokonano pewnych zmian w zakresie terminologii określającej początek biegu terminu. Ustawodawca polski odszedł od pojęć „ustalenia wykonania” czy „publicznego odtworzenia”, na rzecz pojęcia „rozpowszechnienia”. Taki zabieg ma na celu dostosowanie prawa polskiego do właściwych regulacji unijnych. Dodatkowo analogicznie wydłużono prawa do fonogramów.
Wydłużenie czasu ochrony, a faktyczne skorzystanie ze zmiany przez artystów wykonawców
Ustawodawca europejski nie tylko wydłużył czas ochrony wyżej wymienionych praw, ale również uposażył artystów wykonawców w narzędzia umożliwiające im faktyczne skorzystanie z przedmiotowych zmian. Artysta wykonawca może m.in. wypowiedzieć umowę producentowi fonogramu, jeśli ten, po upływie pięćdziesięciu lat od jego publikacji lub rozpowszechnienia nie oferuje do sprzedaży wystarczającej liczby egzemplarzy, bądź nie udostępnia go w Internecie. Prawo do wypowiedzenia nie przysługuje jednak w przypadku gdy producent nie wykonuje prawa do reemisji czy nadawania utworów, bądź posiada wyłącznie licencję niewyłączną. Aby ograniczyć silną pozycję ekonomiczną producentów wprowadzono ustawowy zakaz zbycia bądź zrzeczenia się uprawnienia do wypowiedzenia umowy. Prawo to podlega jednak dziedziczeniu.
Kolejnym z narzędzi jest ustalenie dodatkowego wynagrodzenia przysługującego artystom za wydłużony okres ochrony, w przypadku gdy przenieśli oni swoje prawa majątkowe za jednorazowym wynagrodzeniem bądź udzielili producentom licencji wyłącznej. Wynagrodzenie to będzie wynosiło 20 % przychodu uzyskanego przez nich w związku z danym fonogramem, a będzie wypłacane przez jedną z organizacji zbiorowego zarządzania prawami pokrewnymi do artystycznych wykonań wyznaczoną przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego w drodze konkursu.
Inne regulacje dotyczą wykonawców, którzy przenieśli swoje prawa bądź udzielili licencji wyłącznej na rzecz producentów w zamian za tantiemy lub wynagrodzenie wypłacane okresowo. Ustawa wprowadza zakaz pomniejszania honorarium o jakiekolwiek określone w umowie zaliczki lub odliczenia po upływie lat pięćdziesięciu od publikacji lub rozpowszechnienia fonogramu.
Podsumowanie
Nowo uchwalone przepisy dotyczą artystycznych wykonań i fonogramów powstałych po dniu 1 listopada 2013 r. Oddziałują one przede wszystkim na grupę artystów wykonawców oraz grupę producentów fonogramów, kreując tym samym po stronie artystów wyżej wskazane prawa, zaś po stronie producentów odpowiadające im obowiązki. Skutkuje to umocnieniem pozycji tych pierwszych, rozszerza ich prawa majątkowe, a co za tym idzie pozwala na ochronę ich piosenek oraz wykonań w trakcie całego życia. Pośrednikiem w wykonywaniu tych praw i obowiązków jest zaś organizacja zbiorowego zarządzania prawami pokrewnymi do artystycznych wykonań. Zmiana dokonana w polskim systemie prawa autorskiego była konieczna przede wszystkim ze względu na konieczność implementacji do polskiego systemu prawa Dyrektywy i ujednolicenia przepisów prawa autorskiego obowiązujących w krajach członkowskich Unii Europejskiej.
Zmiany należy ocenić pozytywnie, zwłaszcza w zakresie przyznania twórcom dodatkowych uprawnień w stosunku do producentów. Również rozwiązanie zakładające, iż wynagrodzenia przysługującego artystom za wydłużony okres ochrony będzie wypłacane przez jedną organizację zbiorowego zarządzania prawami wyznaczaną przez ministra kultury należy uznać jako krok w dobrym kierunku. Mając bowiem na uwadze, iż obecnie zezwolenie na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi w tym zakresie mają trzy organizacje, wyłonienie jednej w drodze konkursu uporządkuje sytuacje w tym zakresie.
Podstawa prawna: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/77/UE z dnia 27 września 2011 r. dotycząca zmiany dyrektywy 2006/116/WE w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych, Dz. Urz. UE L 265 z 11.10.2011).
