Nowelizacja ustawy o Trybunale Konstytucyjnym niezgodna z Konstytucją RP

Wynikał on nie tylko z odmowy zaprzysiężenia przez Prezydenta RP prawnie wybranych sędziów TK, ale również z kontrowersyjnej nowelizacji ustawy o Trybunale Konstytucyjnym ograniczającej w zasadzie możliwość sprawnego działania Trybunału, która stała się przedmiotem wydanego w dniu 9 marca 2016 roku orzeczenia TK, w którym ten zbadał zgodność nowelizacji z ustawą zasadniczą. Choć zdaniem składu orzekającego ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym   jest niezgodna z Konstytucją RP, to wydaje się, że nie zakończy to sporu, z którym mamy do czynienia od kilku miesięcy, bowiem już pojawiają się głosy odmawiające uznania  orzeczenia TK i jego publikacji.

Wnioskodawcy postępowania

Choć zarzuca się wyrokowi TK, że ma on wymiar polityczny, to patrząc na listę podmiotów inicjujących postępowanie przed Trybunałem odnosi się zgoła odmienne wrażenie.   Wnioskodawcami byli bowiem nie tylko grupa posłów na Sejm, ale również Krajowa Rada Sądownictwa, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego czy  Rzecznik Praw Obywatelskich.  W postanowieniu z dnia 14 stycznia 2016 r.  Trybunał Konstytucyjny zadecydował o skierowaniu sprawy zainicjowanej przez wnioskodawców na rozprawę. W motywach tego orzeczenia wskazano m.in., że Trybunał Konstytucyjny w każdych okolicznościach ma obowiązek wykonywać swoje ustrojowe zadania. Należy do nich niewątpliwie badanie zgodności z Konstytucją ustaw, w tym także ustawy regulującej funkcjonowanie Trybunału (zob. art. 188 pkt 1 Konstytucji RP). Podkreślono tam również, że ocena ustawy nowelizującej ma wyjątkowe znaczenie ustrojowe, ponieważ pozwala ustalić, czy zmienione przez nią podstawy organizacji i trybu pracy sądu konstytucyjnego nie tworzą zagrożenia dla orzekania przez Trybunał w innych zawisłych przed nim sprawach.

Ustawa nowelizująca ustawę o TK  w całości niezgodna z Konstytucją RP oraz zasadą poprawnej legislacji ze względu na tryb jej wydania

W wyroku z 9 marca 2016 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł m.in., że ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym jest niezgodna z art. 7, art. 112 oraz art. 119 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także z zasadą poprawnej legislacji wynikającą z art. 2 Konstytucji RP. Dokonując oceny trybu legislacyjnego Trybunał Konstytucyjny orzekł więc, że cała ustawa nowelizująca jest niezgodna ze wskazanymi wyżej przepisami Konstytucji RP, a także z zasadą poprawnej legislacji, wynikającą z art. 2 Konstytucji, z uwagi na wadliwy tryb jej uchwalenia. Pomimo stwierdzenia niekonstytucyjności  całego aktu normatywnego ze względu na tryb jego wydania, TK mógł dokonać zbadania także zarzutów dotyczących treści poszczególnych przepisów ustawy nowelizującej, co też uczynił.

Kontrowersyjne zmiany w ustawie o TK niezgodne z Konstytucją RP

Jak już wyżej wspomniano, pomimo stwierdzenia niekonstytucyjności  całego aktu normatywnego ze względu na tryb jego wydania TK odniósł się również do zarzutów dotyczących treści poszczególnych przepisów ustawy. I tak też Trybunał uznał za szczególnie rażące brak wprowadzenia przez ustawodawcę vacatio legis, tym samym – zdaniem TK – art. 5 ustawy nowelizującej, który przewiduje, że ustawa ta wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jest niezgodny z art. 2 (zasadą demokratycznego państwa prawnego) i art. 188 pkt 1 (nadającego TK kompetencję do badania zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją) Konstytucji RP. Kwestionowany  art. 5 nowelizacji uniemożliwił bowiem dokonanie kontroli konstytucyjnej nowelizacji przed jej wejściem w życie.

Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konstytucją uznał również:

• wymóg, zgodnie z którym Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK podejmuje uchwały większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej 13 sędziów Trybunału;
• wymóg orzekania przez Trybunał w pełnym, co najmniej  13-osobowym, składzie w sprawach zainicjowanych wnioskami;
• rozpoznawanie spraw według kolejności wpływu;
• wymóg, zgodnie z którym rozprawa przed Trybunałem nie może odbyć się wcześniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia doręczenia uczestnikom postępowania zawiadomienia o jej terminie, a w sprawach orzekanych w pełnym składzie – po upływie 6 miesięcy;
• wymóg zgodnie z którym orzeczenia Trybunału wydawane w pełnym składzie zapadają większością 2/3 głosów;
• nakaz stosowania ustawy nowelizującej do spraw, w których postępowanie przed Trybunałem wszczęto przed dniem wejścia jej w życie.

Podsumowując, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że elementy nowego mechanizmu orzekania w sprawach należących do jego kompetencji są dysfunkcjonalne, gdyż nie stwarzają warunków umożliwiających Trybunałowi Konstytucyjnemu rzetelne i sprawne działanie, oraz ingerują w jego niezależność i odrębność od pozostałych władz, naruszając zasady państwa prawnego. Poszczególne rozwiązania, zawarte w przepisach poddanych kontroli TK, są przy tym w taki sposób ukształtowane, że łącznie tworzą mechanizm paraliżujący działanie sądu konstytucyjnego. Dlatego zastosowanie w praktyce powyższych zmian spowodowałoby istotne obniżenie sprawności działania Trybunału i wydłużenie czasu realizacji powierzonych mu kompetencji. Wszystkie te rozwiązania łącznie pozbawiają w zasadzie Trybunał Konstytucyjny zdolności orzekania. Dodatkowym elementem paraliżującym działanie Trybunału jest to, że nowe rozwiązania wchodzą w życie z dniem ogłoszenia ustawy nowelizującej, a zatem Trybunał nie miał żadnych możliwości przygotowania się do ich stosowania.

Za niekonstytucyjne Trybunał Konstytucyjny uznał także:

• umożliwienie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec sędziego TK na wniosek Prezydenta lub Ministra Sprawiedliwości;
• usunięcie z katalogu kar dyscyplinarnych kary złożenia sędziego TK z urzędu oraz przyznanie tej kompetencji Sejmowi;
• pozbawienie Zgromadzenia Ogólnego i Prezesa TK kompetencji do stwierdzenia wygaśnięcia mandatu sędziego i przyznanie tej kompetencji Sejmowi;
• uchylenie art. 28 ust. 2 ustawy o TK dotyczącego odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego TK za postępowanie przed objęciem stanowiska (Trybunał stwierdził, że odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów TK nie może ograniczać się do czynów popełnionych tylko w czasie wykonywania przez nich zadań orzeczniczych, zaś sędzia Trybunału, który swoim postępowaniem w przeszłości nie czynił zadość godności urzędu, może być narażony na naciski z zewnątrz, co z punktu widzenia niezależności Trybunału oraz niezawisłości jego sędziów jest niedopuszczalne. Objęcie odpowiedzialnością dyscyplinarną czynów sprzed objęcia urzędu ma służyć zapewnieniu Trybunałowi jako organowi władzy sądowniczej należnego autorytetu wśród odbiorców jego orzeczeń i ogółu obywateli. Taki zakres czasowy odpowiedzialności dyscyplinarnej jest konieczny dla ochrony powagi Trybunału w sytuacji, gdy dopiero w trakcie trwania kadencji sędziego zostanie ujawnione popełnienie czynu, który może być uznany za przewinienie dyscyplinarne. Trybunał orzekł, że ograniczenie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów TK, polegające na wyłączeniu tej odpowiedzialności wobec czynów popełnionych przed objęciem urzędu, nie jest dopuszczalne z punktu widzenia zasady niezależności Trybunału i zasady podziału władz oraz zasady niezawisłości sędziów Trybunału).

Wyrok TK jest wiążący

Wyrok TK jest wiążący, ma moc powszechnie obowiązującą i jest ostateczny. Jak wynika z art. 190 ust. 3 Konstytucji RP, orzeczenia TK wchodzą w życie z dniem ogłoszenia, dlatego też rodzi się obowiązek jego publikacji. Choć pojawiają się już zapowiedzi odmowy publikacji, należy podkreślić, że wyrok ten jest orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego, nie zaś „komunikatem”, jak starają się podnosić przeciwnicy sentencji wyroku. Zgodnie z art. 190 ust. 2 Konstytucji RP orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony, a jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Również w art. 3 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych wskazuje się, że akty normatywne (w tym również wyroki Trybunału Konstytucyjnego)  ogłasza się niezwłocznie.

Podstawa prawna:
Art. 2, art. 10, art. 188, art. 190 Konstytucji RP.
Art. 3 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz.U.2015.1484).

Źródło:
Powyższy artykuł powstał w oparciu o wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 marca 2016 roku, sygn. akt K 47/15 oraz postanowienie z dnia 14 stycznia 2016 roku, sygn. akt K 47/15. W artykule wykorzystano również informacje dotyczące wyroku TK  z dnia 9 marca 2016 roku, sygn. akt K 47/15 dostępne na stronie internetowego TK.