Spis treści
Ogólny zarys instytucji zachowku
Według art. 991 § 1 k.c., jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, uprawnionemu do zachowku należą się dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W innych zaś sytuacjach uprawnionemu przysługuje połowa wartości tego udziału. To, co się uprawnionemu w myśl tego przepisu, należy, stanowi zachowek, którego nie można uprawnionego pozbawić wolą spadkodawcy, chyba że występują przesłanki do wydziedziczenia. W razie wydziedziczenia zstępnego jego zstępni są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę, o czym mowa w art. 1011 k.c. (por. uzasadnienie wyroku SN z 13 lutego 2004 r., sygn. akt: II CK 444/02).
Sytuacja obdarowanego
Według generalnych zasad przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Przy obliczaniu należnego zstępnemu zachowku nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. Natomiast przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa (zob. art. 994 k.c.).
Uwaga!
Jeśli chcesz szybko i poprawnie przygotować Pozew o zachowek
przejdź do formularza »
Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny (por. art. 1000 § 1 k.c.).
Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek (art. 1000 § 2 k.c.).
Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny (art. 1000 § 3 k.c.). Treść art. 1000 § 3 k.c. wskazuje na upoważnienie przemienne (facultas alternativa) po stronie obdarowanego.
W literaturze przedmiotu prezentowany jest pogląd, zgodnie z którym obdarowani będący jednocześnie uprawnionymi do zachowku ponoszą odpowiedzialność za zachowek niezależnie od tego, jak dawno darowiznę otrzymali. Jeżeli darowizny dokonano na rzecz spadkobiercy lub uprawnionego do zachowku, podlega ona doliczeniu do spadku niezależnie od tego, jak dawno jej dokonano (por. E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, Warszawa 2009, wyd. 6, s. 163).
Wydaje się, że pogląd ten jest uzasadniony ze względu na brzmienie art. 994 § 1 in fine k.c.
Według literatury, jeżeli obdarowanych jest kilku, za zachowek odpowiadają wszyscy. Ich odpowiedzialność nie jest jednak solidarna. Jest to odpowiedzialność uzależniona od tego, w jakim czasie darowizny dokonano (por. E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, Warszawa 2009, wyd. 6, s. 163).
W myśl art. 1001 k.c. spośród kilku obdarowanych obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później.
Podstawa prawna:
Art. 991 § 1, art. 994, art. 1000, art. 1001, art. 1011 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 121).
