Zmianie ulegną zapisy o stosowaniu przymusu bezpośredniego wobec osób chorych psychicznie. Chodzi o ich dostosowanie do ustawy o państwowym ratownictwie medycznym, powołującej zespoły ratownictwa medycznego. Aktualnie obowiązujące regulacje stanowią, że przymus bezpośredni może stosować lekarz, a w szczególnych przypadkach – również pielęgniarka zatrudniona w szpitalu psychiatrycznym lub domu pomocy społecznej. W ramach przymusu bezpośredniego można zastosować: przytrzymanie, przymusowe zastosowanie leków, unieruchomienie, izolację. Jednakże sytuacja się zmieniła, od kiedy pojawiły się zespoły ratownictwa medycznego, w skład których nie wchodzi lekarz. Oznacza to, że w grupie ratowniczej nie ma osoby upoważnionej do zastosowania przymusu bezpośredniego.
Zgodnie z przepisami projektu, przy udzielaniu pomocy przez zespół ratownictwa medycznego, decyzję o zastosowaniu przymusu bezpośredniego będzie podejmował kierujący akcją ratowniczą, który musi o tym jak najszybciej powiadomić dyspozytora medycznego. Zastosowanie przymusu bezpośredniego zostanie także odnotowane w dokumentacji medycznej pacjenta. Równocześnie środki przymusu bezpośredniego będzie można stosować do momentu uzyskania pomocy lekarza lub w trakcie przewożenia pacjenta do szpitala psychiatrycznego. Przepisy dotyczące użycia środków przymusu bezpośredniego, które do tej pory znajdowały się w rozporządzeniu ministra zdrowia, przeniesiono do ustawy. Osoby z zaburzeniami psychicznymi, przebywające w domach pomocy społecznej i środowiskowych domach samopomocy, muszą otrzymać pomoc w dostępie do opieki psychiatrycznej. Takie rozwiązanie jest zgodne z zakresem obowiązków nałożonych na domy pomocy społecznej, zgodnie z ustawą o pomocy społecznej.
Rozszerzone zostały uprawnienia rzecznika praw pacjenta szpitala psychiatrycznego. Na podstawie nowych przepisów zyskuje on prawo wstępu do wszystkich pomieszczeń szpitala psychiatrycznego, związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych. Obecnie może wejść jedynie do szpitala. Rzecznik będzie mógł też występować z wnioskiem do wszystkich członków personelu zakładu opieki zdrowotnej o podjęcie stosownych działań zmierzających do usunięcia przyczyny skargi lub zaistniałych naruszeń. Dotychczas nie miał takiej możliwości.
W nowych przepisach dopuszczono również wydłużenie ważności skierowania do szpitala psychiatrycznego o okres oczekiwania na udzielenie świadczenia zdrowotnego. Skierowanie do szpitala psychiatrycznego wydawane jest w dniu badania i zachowuje ważność przez 14 dni. Jego ważność zostanie przedłużona o czas oczekiwania na przyjęcie do szpitala psychiatrycznego, pod warunkiem wpisania chorego na listę oczekujących w ciągu tych 14 dni. Należy podkreślić, że mimo wydłużenia okresu ważności skierowania do szpitala, o hospitalizacji pacjenta każdorazowo będą decydowały istniejące w momencie przyjęcia wskazania medyczne. To wykluczy ryzyko umieszczania w szpitalach osób, które kiedyś miały wprawdzie wskazanie do hospitalizacji, ale ich obecny stan zdrowia już tego nie wymaga.
Zaproponowano również rozwiązania, które mają służyć ochronie praw osób cierpiących z powodu zaburzeń psychicznych. Przede wszystkim uregulowano kwestie przymusowego doprowadzenia chorego na badania. Zgodnie z nowymi przepisami, jeżeli osoba chora psychicznie nie będzie chciała poddać się badaniu psychiatrycznemu, które miałby przeprowadzić biegły lekarz psychiatra, to wyłącznie sąd będzie mógł zarządzić jej przymusowe doprowadzenie przez Policję do wskazanego miejsca w celu dokonania tego badania. Do tej pory lekarz psychiatra mógł wystąpić do Policji o przymusowe doprowadzenie chorego na badania psychiatryczne.
W projekcie doprecyzowano przepisy dotyczące wykonywania orzeczeń sądowych o przymusowym umieszczeniu chorego w szpitalu psychiatrycznym. Dotychczasowe regulacje nie precyzowały sposobu postępowania wobec osób, które po wydaniu sądowego orzeczenia o przymusowym leczeniu w szpitalu, utrudniały jego wykonanie. Według nowych przepisów, jeżeli taka osoba odmówi stawienia się w szpitalu, to sąd z urzędu lub na wniosek lekarza psychiatry będzie mógł zarządzić przymusowe doprowadzenie jej przez Policję do szpitala. Powinno to się odbywać w obecności zespołu ratownictwa medycznego, pielęgniarki lub lekarza, czyli osób uprawnionych do stosowania wobec osoby doprowadzanej przymusu bezpośredniego.Projekt reguluje też zasady współdziałania służb medycznych z Policją w przypadku wykonywania orzeczeń sądowych o przymusowym umieszczeniu pacjenta w domu pomocy społecznej. W nowych przepisach uproszczono i odformalizowano postępowanie sądowe dotyczące przymusowego umieszczenia osoby chorej psychicznie w szpitalu psychiatrycznym.
Aktualnie obowiązujące przepisy nakazują sądowi zwrot wniosku o przymusową hospitalizację, gdy nie jest do niego dołączone aktualne orzeczenie o stanie psychicznym osoby, która ma być umieszczona w szpitalu lub gdy orzeczenie to ma więcej niż 14 dni. Od tej reguły nie było wyjątków. Mogło to powodować sytuacje, w których osoby poważnie chore, często zagrażające sobie i swoim bliskim, nie mogły otrzymać potrzebnej pomocy, bo nie poddawały się badaniu psychiatrycznemu. W takich sytuacjach przyjęcie do szpitala następowało dopiero w przypadku podjęcia przez chorego działań bezpośrednio zagrażających jemu lub jego otoczeniu. Zgodnie z nowymi przepisami, gdy dołączone do wniosku o hospitalizację dokumenty będą uprawdopodobniały zasadność hospitalizacji, to sąd będzie mógł zarządzić badanie psychiatryczne, i na jego podstawie podjąć decyzję o umieszczeniu chorego w szpitalu psychiatrycznym.
