Zgodnie z treścią art. 876 KC, przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Oświadczenie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności złożone na piśmie. Poręczenie jest tak naprawdę klasyczną, obok umowy gwarancyjnej czy weksla, postacią zabezpieczenia typu osobistego, poprzez umocnienie pozycji prawnej wierzyciela, który może szukać zaspokojenia swojej wierzytelności także z majątku poręczyciela. Niezbędnymi elementami umowy są oświadczenia stron ujawniające w sposób dostateczny wolę poręczyciela do zobowiązania się względem wierzyciela, że wykona on określone zobowiązanie, gdyby dłużnik główny go nie wykonał. Nie oznacza to jednak konieczności posłużenia się w oświadczeniu terminem "poręczam".
Umowa poręczenia tak naprawdę nie przenosi, szeroko rozumianego, zobowiązania głównego dłużnika bezpośrednio na poręczyciela. Jest on co prawda odpowiedzialny za brak realizacji świadczenia po stronie dłużnika, niemniej jednak zobowiązanie dłużnika istnieje nadal – poręczyciel ma bowiem prawo żądania spełnienia świadczenia, które uregulował za osobę, której umowę poręczył. Zdaniem sądu apelacyjnego w Warszawie, w przypadku umowy poręczenia poręczyciel zaciąga także własne zobowiązanie wobec wierzyciela, nie jest to więc zobowiązanie kreujące jego odpowiedzialność za cudzy dług (por. wyrok sądu apelacyjnego w Warszawie z 30.07.2010 r. sygn. akt VI ACa 53/10).
Wracając jednak do określenia zakresu odpowiedzialności poręczyciela, musimy stwierdzić, że obejmuje ona co do zasady cały jego majątek (jest to tzw. odpowiedzialność osobista nieograniczona). Odpowiedzialność poręczyciela może być ograniczona jedynie do odpowiednich składników majątku poręczyciela (m.in. do udziałów poręczyciela w spółce z o.o.), ale takie ograniczenie powinno wynikać z treści umowy poręczenia. Warto w tym miejscu wspomnieć, że tzw. poręczenie czasowe jest oczywiście dopuszczalne, ale taka jego postać musi wyraźnie wynikać z treści umowy poręczenia (art. 876 KC, art. 353[1] KC). To samo dotyczy sytuacji, w której w okresie trwania zadłużenia głównego ustanawia się w określonej sekwencji czasowej kilka kolejnych zabezpieczeń i kolejne z nich zastępuje poprzednie. Możliwe jest również udzielenie poręczenia za zobowiązanie poręczyciela (tzw. podporęczenie). Podporęczyciel poręcza w tym przypadku za dług poręczyciela, a w konsekwencji w granicach wskazanych zobowiązaniem poręczyciela. Odpowiada on – wraz z poręczycielem – bezpośrednio wobec wierzyciela. Natomiast roszczenie regresowe przysługuje mu wyłącznie wobec poręczyciela.
Omawiając zakres odpowiedzialności poręczyciela, nie sposób ominąć regulacji zawartej w art. 879 KC, zgodnie z którą o zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. Jednakże czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela. Skutkiem poręczenia jest ustanowienie poręczyciela dłużnikiem o zakresie odpowiedzialności uzależnionej od treści oświadczenia woli. Poręczyciel może zastrzec, że jego odpowiedzialność odnosić się będzie jedynie do majątku odrębnego, bądź też jedynie do majątku wspólnego. Brak natomiast jakiegokolwiek oświadczenia poręczyciela w tym zakresie rodzi odpowiedzialność obydwiema masami majątkowymi wynikającymi z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Poręczenie może objąć zarówno cały dług jak i jego część. Wynikające z poręczenia zobowiązanie poręczyciela pozostaje w zależności od istnienia, ważności i zakresu zobowiązania głównego. Akcesoryjność poręczenia nie oznacza jednak, że obowiązek świadczenia poręczyciela na rzecz wierzyciela ma charakter subsydiarny. Już tylko przez wzgląd na solidarną odpowiedzialność dłużnika głównego i poręczyciela wierzycielowi służy wybór tego z nich, do którego skieruje roszczenie. Zważywszy, że poręczenie jest formą zabezpieczenia wierzytelności, a wierzyciel może się domagać świadczenia od poręczyciela z pominięciem dłużnika głównego, już z dniem złożenia oświadczenia o poręczeniu powstaje stosunek zobowiązaniowy między poręczycielem a wierzycielem długu głównego. Powstania wzajemnego stosunku zależności dłużnik – wierzyciel nie należy utożsamiać z nadejściem terminu płatności.
Na zakończenie jeszcze jedna ważna informacja – odpowiedzialność poręczyciela, a dokładniej moment, w którym wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia przez poręczyciela, jest uzależniony od działania owego wierzyciela. Zanim wystosuje on roszczenie o realizację zobowiązania musi niezwłocznie powiadomić poręczyciela o opóźnieniu dłużnika ze spełnieniem należnego świadczenia. Pamiętajmy jednak, że opóźnienie wierzyciela w zawiadomieniu poręczyciela o opóźnieniu się dłużnika głównego ze spełnieniem świadczenia nie wyłącza – na podstawie art. 880 KC – obowiązku wykonania zobowiązania przez poręczyciela.
