Spis treści
Obowiązkowi zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości zawsze odpowiada uprawnienie do jego zgłoszenia, ale uprawnieniu do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie zawsze odpowiada obowiązek zgłoszenie takiego wniosku. Ogłoszenia upadłości może domagać się np. wierzyciel dłużnika (art. 20 ust. 1 PrUpNapr), nie należy on jednak do kręgu wymienionych w art. 21 PrUpNapr podmiotów obciążonych obowiązkiem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Zgodnie z art. 20 ust. 2 pkt 2 PrUpNapr uprawnionym do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną jest każdy, kto ma prawo je reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami. Wspomniany przepis wywołał kontrowersje, czy przez reprezentantów, o których w nim mowa, należy rozumieć także osoby, których umocowanie opiera się na czynności prawnej – np. prokurentów. W literaturze zdecydowanie dominuje stanowisko, że w rozumieniu omawianego przepisu prawo do reprezentacji osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej oznacza uprawnienie wynikające z powołania w skład organu, oparte na mandacie, a nie wynikające z czynności prawnej.
Ugruntowane orzecznictwo również stoi na stanowisku, że prokurent spółki jawnej jest uprawniony, a nie zobowiązany do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki i nie dotyczą go konsekwencje, o jakich mowa w art. 373 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze. Surowe konsekwencje niezgłoszenia we właściwym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, wynikające z art. 373 ustawy, dotyczą wyłącznie osób zobowiązanych do zgłoszenia takiego wniosku. Wobec prokurentów, którym doktryna prawa przypisuje możliwość takiego działania, nie mogą zostać orzeczone zakazy określone we wskazanym przepisie (zob. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 15 marca 2013 r., V CSK 177/12, OSNC 2013 nr 11, poz. 131, str. 54, MoP 2013 nr 7, str. 338).
Stan prawny po 1 stycznia 2016 r.
Przepisy ustawy – Prawo restrukturyzacyjne z dnia 15 maja 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 978), które wejdą w życie 1 stycznia 2016 r. przewidują zmianę art. 20 ust. 1 PrUpNapr poprzez jednoznaczne określenie, że wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika może zgłosić wyłącznie wierzyciel osobisty. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, nowe przepisy rozwiązują sporny w praktyce problem wykazywania przez wierzyciela legitymacji do złożenia wniosku. W samym wniosku o ogłoszenie upadłości wierzyciel będzie zobowiązany uprawdopodobnić istnienie swojej wierzytelności (art. 24 PrUpNapr). Będzie to jednak wyłącznie wymóg formalny. W konsekwencji, brak uprawdopodobnienia spowoduje zwrot wniosku, ale jednocześnie uprawdopodobnienie nie będzie wystarczające do wykazania, że wierzycielowi przysługuje legitymacja do złożenia wniosku. Tę okoliczność, na ogólnych zasadach, wierzyciel będzie musiał udowodnić w dalszym toku postępowania o ogłoszenie upadłości. Praktyka większości sądów upadłościowych jest obecnie taka, że w przypadku zakwestionowania przez dłużnika istnienia wierzytelności wnioskodawcy, sądy oddalają wniosek o ogłoszenie upadłości z uzasadnieniem, że postępowanie o ogłoszenie upadłości nie jest postępowaniem, którego celem jest rozstrzyganie sporu pomiędzy stronami co do istnienia wierzytelności. Taka praktyka utrudnia wierzycielom skuteczne składanie wniosków o ogłoszenie upadłości. Na podstawie nowych przepisów sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości złożony przez wierzyciela, jeżeli dłużnik wykaże, że wierzytelność, na której wnioskodawca opiera swoją legitymację ma charakter sporny w całej swojej kwocie, a spór ma charakter rzeczywisty i zaistniał między stronami przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 12a). Zmiana art. 20 ust. 2 pkt 2) PrUpNapr ma na celu jednoznaczne wyeliminowanie wątpliwości co do uprawnienia do składania wniosku przez prokurentów.
Wydłużenie terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 21 ust. 1 PrUpNapr) z dwóch tygodni do jednego miesiąca ma na celu urealnienie obowiązku dłużnika złożenia wniosku. Dodatkowo, wskutek wprowadzenia ustawy – Prawo Restrukturyzacyjne przedsiębiorca niewypłacalny będzie mógł wnioskować o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego. Na podjęcie decyzji – restrukturyzacja czy upadłość – i na przygotowanie wniosku będzie mieć zatem odpowiedni czas.
Obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości
Dłużnik będzie zobowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, taki obowiązek będzie spoczywał na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami. Osoby te będą ponosiły odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, chyba że nie ponoszą winy. Osoby te mogą uwolnić się od odpowiedzialności, w szczególności jeżeli wykażą, że we wskazanym terminie otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu. Nie będą one ponosiły odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.
Odpowiedzialność odszkodowawcza
Skutkiem niezłożenia przez dłużnika wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie jest m.in. odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika lub osób, które na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu mają prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentacji, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami. W tym zakresie nowe przepisy przewidują zmianę przez wyraźne wskazanie, że osoby te ponoszą odpowiedzialność, chyba że nie ponoszą winy. Takie sformułowanie spowoduje, że ciężar braku winy będzie spoczywał na pozwanej osobie, która nie złożyła w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości. W związku z wprowadzeniem nowych postępowań restrukturyzacyjnych przewiduje się również, że osoba ta będzie mogła się uwolnić od odpowiedzialności jeżeli wykaże, że w terminie określonym w art. 21 ust. 1 PrUpNapr otwarto postępowanie restrukturyzacyjne bądź zatwierdzono układ w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu.
Otwarcie postępowania sanacyjnego a pełnomocnictwo i prokura
W postępowaniu sanacyjnym stosować się będzie odpowiednio przepisy o skutkach otwarcia postępowania układowego z pewnymi zmianami, które uzasadnione są charakterem postępowania sanacyjnego. Otwarcie postępowania sanacyjnego spowoduje wygaśnięcie prokury oraz wszystkich innych pełnomocnictw udzielonych przez dłużnika. Zarządca będzie mógł w toku postępowania sanacyjnego udzielać prokury bądź pełnomocnictw (art. 294 p.r.). Konieczność takiej regulacji wynika – z jednej strony – z konieczności zapewnienia zarządcy możliwości faktycznego przejęcia władztwa nad przedsiębiorstwem z wyłączeniem osób umocowanych przez samego dłużnika i – z drugiej strony – z konieczności umożliwienia zarządcy dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa w sytuacji, gdy konieczne jest posługiwanie się pełnomocnikami i prokurentami. Jednakże to zarządca udzielając pełnomocnictw i ustanawiając prokurę będzie brał na siebie odpowiedzialność za działania tych osób.
Wnioski
Od 1 stycznia 2016 r. obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości będzie spoczywał także na prokurentach. Przedstawioną zmianą przepisów ustawodawca zrównał prokurentów z członkami zarządu w zakresie odpowiedzialności za szkodę wobec wierzycieli. To prokurent będzie musiał udowodnić brak podstaw do zastosowania domniemania, że szkoda, jaką poniósł wierzyciel w związku z niezłożeniem w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości, obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności tego wierzyciela wobec dłużnika. Należy przy tym pamiętać, że brak wiedzy prokurenta o zaistnieniu przesłanek do złożenia wniosku o upadłość nie zwalnia go od przedmiotowej odpowiedzialności.
