Regulacja odpowiedzialności właścicieli udomowionych zwierząt jest w pełni jasna. Niestety w praktyce zdarza się, że szkody dużo częściej powodują dzikie zwierzęta. W takiej sytuacji regulacja art. 431 KC nie może znaleźć zastosowania. Ustawodawca nie pozostawił jednak tej kwestii bez rozwiązania – odpowiedź na pytanie kto ponosi odpowiedzialność za szkodę wywołaną przez zwierzęta żyjące w stanie wolnym możemy odnaleźć w ustawie z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie.
Art. 46 powyższego aktu prawnego wskazuje, że dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego obowiązany jest do wynagradzania szkód wyrządzonych:
- w uprawach i płodach rolnych przez dziki, łosie, jelenie, daniele i sarny;
- przy wykonywaniu polowania.
Oględzin i szacowania takich szkód, a także ustalania wysokości odszkodowania dokonują przedstawiciele zarządcy lub dzierżawcy obwodu łowieckiego. Na żądanie strony w oględzinach, szacowaniu szkód oraz ustalaniu wysokości odszkodowania uczestniczy przedstawiciel właściwej terytorialnie izby rolniczej. Nie zapomnijmy jednak, że odpowiedzialnym za tak powstałe szkody jest również Skarb Państwa, jednak tylko w odniesieniu do zwierząt łownych objętych całoroczną ochroną. Skarb Państwa odpowiada za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne na obszarach niewchodzących w skład obwodów łowieckich. Za szkody wyrządzane na obszarach:
- obwodów łowieckich leśnych odszkodowania wypłaca Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe ze środków budżetu państwa;
- obwodów łowieckich polnych i obszarach niewchodzących w skład obwodów łowieckich odszkodowania wypłaca zarząd województwa ze środków budżetu państwa.
Za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne na obszarach niewchodzących w skład obwodów łowieckich odszkodowania wypłaca zarząd województwa ze środków budżetu państwa.
W zakresie odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez zwierzęta żyjące w stanie wolnym wypowiedział się ostatnio sam Trybunał Konstytucyjny. Sprawa dotyczyła bobrów, które są gatunkiem chronionym na podstawie Konwencji o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk oraz Dyrektywy 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory. Podkreślenia wymaga jednak fakt, że w Polsce bóbr jest objęty ochroną częściową, a to oznacza możliwość dokonywania odstrzałów redukcyjnych lub łowów tych zwierząt.
W wyroku z dnia 3 lipca 2013 r. (sygn. akt P 49/11) TK orzekł, iż ograniczenie odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez bobry do szkód powstałych wyłącznie w gospodarstwie rolnym, leśnym lub rybackim, jest niezgodne z Konstytucją RP. Niezgodny z zapisami ustawy zasadniczej okazał się być przepis art. 126 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, zgodnie z którym Skarb Państwa odpowiada za szkody wyrządzone przez bobry – w gospodarstwie rolnym, leśnym lub rybackim.
Zdaniem Trybunału, w rozpatrywanej sprawie cechę relewantną posiadają te podmioty (np. właściciele nieruchomości, na której doszło do wyrządzenia szkody), w dobrach których bobry wyrządziły szkodę. Tymczasem nie ulega wątpliwości, że art. 126 ust. 5 ustawy o ochronie przyrody różnicuje sytuację podmiotów, które poniosły taką szkodę w zależności od tego, w jakim dobru szkoda została wyrządzona. Analiza zróżnicowań prowadzi do wniosku, że ograniczenie odpowiedzialności przez Skarb Państwa do szkód wyrządzonych przez bobry w gospodarstwach rolnych, leśnych i rybackich nie znajduje uzasadnienia w regulacjach konstytucyjnych. Wprowadzone zróżnicowanie nie pozostaje w związku z wartościami, zasadami i normami konstytucyjnymi, uzasadniającymi odmienne traktowanie podmiotów podobnych. Wręcz przeciwnie, przenosi koszty funkcjonowania ochrony gatunkowej na wybrane podmioty, które w przeważającej części przypadków muszą godzić się na znoszenie zachowań zwierząt objętych ochroną gatunkową, w sprawie będącej przedmiotem pytania prawnego – bobrów, nawet takich, które prowadzą do powstania szkód w dobrach będących ich własnością. Istniejące instrumenty prawne nie zawsze dają im możliwość podjęcia w zgodzie z prawem działań mających chronić posiadane dobra. Chociaż z Konstytucji nie wynika prawo podmiotowe, którego treścią jest odszkodowanie ze środków Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez zwierzęta podlegające ochronie gatunkowej, to jednak w sytuacji, gdy ustawodawca przyznaje na podstawie rozwiązań ustawowych takie prawo jednym podmiotom, musi respektować konstytucyjne zasady. Wśród nich należy zwrócić uwagę na te zawarte w przywołanych jako wzorce kontroli w niniejszej sprawie, czyli zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz zasadę równej ochrony prawnej własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji).
Na zakończenie pamiętajmy, że odpowiedzialność o jakiej mowa w art. 126 ustawy o ochronie przyrody jest odpowiedzialnością deliktową. Czynem niedozwolonym w rozumieniu prawa cywilnego jest bowiem nie tylko czyn zabroniony przez prawo, ale także tego rodzaju zdarzenia prawne, w związku z zaistnieniem których ustawodawca nakłada na zobowiązanego obowiązek naprawienia szkody wynikającej z tych zdarzeń.
