Kodeks pracy nie określa precyzyjnie czy odpowiedzialność pracownika obejmuje jedynie normalne następstwa swojego działania lub zaniechania, jednakże w orzecznictwie i w doktrynie nie jest kwestionowane, że normalny związek przyczynowy jest przesłanką odpowiedzialności pracownika za szkodę powstałą w mieniu powierzonym pracownikowi.
Koniecznym warunkiem, aby mogła w ogóle powstać odpowiedzialność pracownika za szkodę w mieniu powierzonym, jest prawidłowe powierzenie mienia pracownikowi przez pracodawcę.
Pracodawca może powierzyć każdy składnik mienia, który pracownik może objąć w posiadanie i sprawować nad nim rzeczywistą pieczę. Składniki mienia, do których dostęp ma niekontrolowany krąg pracowników, nie mogą być skutecznie powierzone pracownikowi z obowiązkiem zwrotu lub dokonania rozliczenia.
Analizując przepisy o odpowiedzialności pracownika za szkodę w mieniu powierzonym można sformułować ogólne warunki prawidłowego powierzenia mienia:
1) pracownik musi wyrazić zgodę na powierzenie mu mienia z obowiązkiem zwrotu lub dokonania rozliczenia;
2) mienie musi zostać wydane pracownikowi w taki sposób, aby mógł sprawdzić jego stan ilościowy i jakościowy, objąć je w posiadanie i sprawować nad nim pieczę.
Zgoda pracownika na przyjęcie odpowiedzialności za mienie powierzone może wynikać bądź z faktu zawarcia umowy o pracę na stanowisku, z którym związana jest odpowiedzialność materialna za powierzone mienie, bądź z faktu przyjęcia określonego składnika mienia pracodawcy do używania i sprawowania nad nim pieczy. Zgoda pracownika na przyjęcie odpowiedzialności za mienie powierzone może wynikać także z faktu zawarcia przez kilku pracowników umowy z pracodawcą o wspólnej odpowiedzialności materialnej.
Mienie musi zostać pracownikowi wydane w okolicznościach umożliwiających mu zwrot lub rozliczenie się z tego mienia. Ustawodawca wprowadził domniemanie prawne winy pracownika. Ta norma nakazuje uznać bez przeprowadzania dowodu fakt określony we wniosku domniemania, jeżeli zostanie udowodniony fakt stanowiący przesłankę domniemania. Przesłanką domniemania jest powstanie szkody wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania przez pracownika zobowiązania zwrotu lub rozliczenia się z powierzonego mienia. Jeżeli ta przesłanka jest spełniona, należy uznać, że naruszenie zobowiązania jest następstwem okoliczności zależnych od pracownika, a więc okoliczności przez niego zawinionych. Pracownik może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych. Na pracowniku ciąży więc obowiązek udowodnienia, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, czyli bez jego winy.
Z kodeksu pracy nie wynika, że pracownik, aby uwolnić się od odpowiedzialności, musi wykazać, jaka konkretna okoliczność spowodowała niewykonanie zobowiązania. Wykazanie przez pracownika, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, może polegać również na wykazaniu dochowania należytej staranności przy wykonywaniu pieczy nad powierzonym mieniem. Pracownik musi wykazać, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych. Nie wystarczy więc tylko uprawdopodobnienie przez pracownika tej okoliczności. Udowodnienie przez pracownika, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, może nastąpić również przy zastosowaniu domniemania faktycznego, o którym jest mowa w przepisach kodeksu postępowania cywilnego (zob. wyrok SN z dnia 10 października 1979 r., IV PR 289/79, Sł. Prac. 1980, nr 3, s. 35).
Pracownik jest zwolniony od odpowiedzialności materialnej za szkodę w mieniu powierzonym w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do powstania szkody, oraz o nie ponosi ryzyka działalności pracodawcy.
Jeżeli pracownik udowodni, że szkoda powstała głównie z przyczyn od niego niezależnych, to nie uwalnia się w ogóle od odpowiedzialności, lecz ponosi odpowiedzialność według ogólnych reguł pracowniczej odpowiedzialności materialnej.
W orzecznictwie sądowym ukształtowało się stanowisko, zgodnie z którym pracownik odpowiada na podstawie przepisów o odpowiedzialności materialnej za mienie powierzone tylko za braki ilościowe (niedobory) w mieniu powierzonym. Natomiast w sytuacji, gdy mienie powierzone uległo uszkodzeniu, pracownik ponosi ograniczoną odpowiedzialność materialną na podstawie przepisów o odpowiedzialności materialnej za szkodę w innym mieniu niż powierzone, jeżeli wykaże, że szkodę wyrządził nieumyślnie.
Źródło:
– ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.),
– Kodeks pracy. Komentarz, wyd. VI, Ludwik Florek (red.).
Karolina Filipek
studentka IV roku prawa na Uniwersytecie Śląskim
