Masz prawo żądać okazania dokumentów
Wspomniana ustawa (z dnia 26 października 1982 roku) o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, w art. 15 ust. 1 wprowadza zakaz sprzedaży i podawania napojów alkoholowych w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18, choć nie tylko. Zakaz ten obejmuje także osoby, których zachowanie wskazuje, że znajdują się w stanie nietrzeźwości oraz generalnie zakaz sprzedaży alkoholu na kredyt lub pod zastaw. Z przepisów wynika, iż sprzedawca lub osoba podająca napoje alkoholowe, ma teoretyczne prawo do legitymowania osób, w stosunku do których zachodzi wątpliwość co do jej wieku (posiadania pełnoletniości). Sam przepis jednak jest dość nieprecyzyjny, gdyż stwierdza jedynie, że w przypadku wątpliwości co do pełnoletności nabywcy sprzedający lub podający napoje alkoholowe uprawniony jest do żądania okazania dokumentu stwierdzającego wiek nabywcy (art. 15 ust. 2 ustawy o wychowaniu w trzeźwości).
Z zapisu ustawowego nie wynika wprost uprawnienie do legitymowania osób nabywających alkohol, a jedynie prawo do żądania dokumentów stwierdzających wiek nabywcy. Uprawnienie takie przysługuje w równym stopniu sprzedawcy napojów alkoholowych w placówce handlowej, jak i osobie podającej napoje alkoholowe w placówce gastronomicznej. Sprzedawca i podający napoje alkoholowe (dalej zwani łącznie sprzedawcami), winni zatem żądać od nabywcy alkoholu okazania dokumentu stwierdzającego jego wiek, w sytuacji gdy pojawią się u niego wątpliwości co tego, że kupujący może być nieletni. Jeżeli sprzedawca takich wątpliwości nie ma, nie musi on wymagać okazania od nabywcy żadnych dokumentów. Definitywne ustalenie, czy dana osoba nabywająca alkohol posiada odpowiedni wiek, jest możliwa dopiero po wylegitymowaniu nabywcy, którego wiek wzbudził wątpliwości. Dla przyjęcia ustalenia, że nastąpiła sprzedaż lub podanie alkoholu osobie nieletniej konieczne jest zatem ustalenie, w sposób nie budzący wątpliwości, że alkohol został sprzedany osobie, której wygląd wskazuje, iż nie posiada ona odpowiedniego wieku, co czasem może być trudne w praktyce.
Jakich dokumentów żądać
Przede wszystkim należy żądać od osoby, której wygląd może wskazywać, że nie jest pełnoletnia okazania dowodu osobistego. Z posiadania dowodu osobistego wynika domniemanie, że osoba posiadająca swój dowód osobisty jest pełnoletnia, gdyż jest to dokument stwierdzający nie tylko wiek osoby ale także jej tożsamość. Stąd też w sytuacji gdy nabywca okazuje dowód osobisty sprzedawca może tylko patrząc na zdjęcie, stwierdzić czy dowód należy do osoby nabywającej alkohol i zasadniczo mieć pewność, że nie sprzedaje alkoholu osobie nieletniej. Przepisy dopuszczają jednak potwierdzenie wieku poprzez każdy dokument, na podstawie którego można to zrobić. Takimi dokumentami, na podstawie których można to zrobić są bezwątpienia dokumenty tożsamości (np. paszport), a także inne wydane przez odpowiednie organy administracji publicznej dokumenty z fotografią (np. prawo jazdy). Wątpliwości powstają jednak w przypadku, gdy nabywca legitymuje się innym dokumentem, na podstawie którego potwierdza swój wiek, a które zostały wydane przez inne podmioty (nie należące do sfery administracji rządowej lub samorządowej).
Przepisy w żaden sposób nie ograniczają możliwości weryfikacji wieku nabywcy napojów alkoholowych, na podstawie innych niż dowody tożsamości, prawa jazdy dokumentów, pozostawiając pełną swobodę do ustalenia, czy okazany dokument w stopniu wystarczającym rozwiewa wątpliwości co do wieku nabywcy alkoholu. Co więcej dokument taki nie musi mieć zdjęcia osoby, która się nim posługuje. Możliwa jest zatem sytuacja w której, sprzedawca chcąc stwierdzić wiek nabywcy, otrzyma od niego np. odpis skrócony aktu urodzenia, z którego będzie wynikać, że osoba wskazana w tym dokumencie jest pełnoletnia. Jeżeli sprzedawca na tej podstawie rozwieje swoje wątpliwości (np. zna osobiście kupującego i zna jego dane osobowe, a jedynie nie zna daty urodzenia), to można stwierdzić, że spełnił on swój obowiązek, gdyż zażądał dokumentu, na podstawie którego stwierdził wiek nabywcy.
Masz wątpliwości – żądaj dowodu
Jeżeli sprzedawca ma jakiekolwiek wątpliwości co do wieku nabywcy, powinien osobę poprosić o przedstawienie dokumentu potwierdzającego jego wiek. Jeżeli osoba nie może się wylegitymować dowodem osobistym, a okazuje inny dokument, sprzedawca powinien wówczas sprawdzić dokładnie datę urodzenia, w celu potwierdzenia, że nabywca ukończył lat 18. Takie działanie jest o tyle uzasadnione, że nie wszystkie dokumenty są wydawane osobie pełnoletniej. Prawo jazdy czy np. paszport może posiadać także osoba nieletnia. Jeżeli sprzedawca ma jakiekolwiek wątpliwości co do osiągnięcia pełnoletniości przez nabywcę alkoholu dla swojego dobra powinien odmówić sprzedaży alkoholu. To nie tyle prawo sprzedawcy, lecz jest to jego obowiązek.
Jak wynika z badań przeprowadzonych przez TNS OBOP w 2008 roku, ponad połowa sprzedawców nie pyta o okazanie żadnego dokumentu potwierdzającego wiek nabywcy mimo, że ¾ sprzedawców przyznaje, ze przynajmniej raz w miesiącu spotyka się z sytuacją, w której nieletni chce nabyć alkohol. Takie podejście sprzedających naraża ich na sankcję karną, choć z drugiej strony aby mieć całkowitą pewność, że nie popełni się przestępstwa, w większości przypadków (poza ewidentnymi, gdy wizerunek osoby wskazuje na osiągnięcie pełnoletniości), sprzedawca winien legitymować nabywców.
Dotkliwa kara za sprzedaż alkoholu małoletnim
Kary za złamanie zakazów związanych ze sprzedażą alkoholu osobie małoletniej są dość dotkliwe i mogą obejmować sankcję administracyjną, polegającą na cofnięciu zezwolenia na sprzedaż alkoholu (skutek dla właściciela sklepu lub punktu gastronomicznego), oraz sankcję karną, obejmującą orzeczenie kary grzywny za sprzedaż alkoholu nieletnim. Oznacza to, że w razie ujawnienia naruszenia zakazu sprzedaży lub podawania alkoholu osobie małoletniej, postępowanie administracyjne dotyczące cofnięcia zezwolenia na sprzedaż alkoholu będzie toczyć się równolegle z postępowaniem karnym i co ważniejsze niezależnie od niego. Sprzedawcy, którzy zatrudniają pracowników powinni przeszkolić i uzmysłowić swoim pracownikom jak poważne kary mogą grozić im samym, w przypadku gdy ujawniona zostanie sprzedaż alkoholu osobie nieletniej.
Nawet jednorazowa sprzedaż lub podanie napoju alkoholowego nieletniemu może skutkować powyższymi sankcjami. Aby zatem nie narazić się na cofniecie zezwolenia na sprzedaż alkoholu oraz na sankcję karną, sprzedawcy winni w każdym przypadku, gdy nie są całkowicie pewni wieku osoby nabywającej alkohol, żądać okazania odpowiedniego dokumentu potwierdzającego wiek. Tylko takie działanie może uchronić ich od surowych skutków przewidzianych w ustawie.
W sytuacji jednak ujawnienia takiego zdarzenia przez organy ścigania, sprzedawca winien wskazywać na te okoliczności, które wskazują, że nie w sposób uzasadniony nie zachodziły wątpliwości co do wieku nabywcy, a tylko ta przesłanka wymaga od niego legitymowania osoby nabywcy.
Warto pamiętać
Na koniec warto podać kilka zasad, których przestrzeganie winno uchronić sprzedawców przed dotkliwymi sankcjami przewidzianymi przez prawo:
1. Nie sprzedawaj alkoholu:
a) nieletnim,
b) osobom nietrzeźwym,
c) na kredyt lub pod zastaw.
2. Gdy masz wątpliwości, że osoba nie ma ukończonych lat 18, żądaj okazania dowodu osobistego.
3. Sprawdzaj czy okazany dowód należy do tej osoby.
4. Gdy osoba legitymuje się innym dokumentem niż dowód osobisty, sprawdzaj datę urodzenia.
5. Gdy mimo wszystko masz wątpliwości, co do wieku kupującego – nie sprzedawaj.
6. Przeszkol swój personel, aby dobrze wiedzieli komu nie sprzedawać alkoholu.
Porady prawne
