Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego – są to tzw. odsetki maksymalne. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne. Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.
Polski system prawny nie przewiduje w zasadzie możliwości żądania odsetek od zaległych odsetek – jest to tzw. zakaz anatocyzmu (umawiania się o zapłatę odsetek od zaległych odsetek). Z drugiej strony musimy wiedzieć, że od tej zasady istnieją aż trzy ważne wyjątki. Zgodnie z treścią art. 482 KC, od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy. Powyższy przepis nie dotyczy jednak pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe. Z powyższego wynika zatem, że anatocyzm jest dozwolony:
- gdy po powstaniu zaległości w płatności odsetek strony umówiły się o doliczenie zaległych odsetek do kwoty długu;
- gdy wierzyciel wytoczył powództwo o zapłatę zaległych odsetek;
- gdy instytucja kredytowa udzieliła pożyczki długoterminowej.
Zdaniem Z. Gwalika „Wytoczenie powództwa przeciwko dłużnikowi jest wystarczającym ostrzeżeniem dla dłużnika, a równocześnie zabezpieczeniem, że jego zadłużenie nie będzie wzrastało w sposób niekontrolowany. Pozbawienie wierzyciela w takich okolicznościach prawa do odsetek od zaległych odsetek byłoby utrzymywaniem niczym nieuzasadnionej ochrony nad dłużnikiem, który nie wykonując zobowiązania jest w taki sposób niejako premiowany. Trudno byłoby go w takiej sytuacji obciążać dowodzeniem szkody, jaką ponosi wskutek niesolidności dłużnika i wykazywania, że stało się to z jego przyczyny”.
Pamiętajmy, że zakaz anatocyzmu dotyczy nie tylko odsetek za opóźnienie, ale obejmuje również odsetki umowne. Tym samym umówienie się stron określonego stosunku cywilnoprawnego co do możliwości kapitalizacji istniejących już odsetek, jest na gruncie prawa cywilnego nieważne. W tej części też zawarta umowa nie wywoła żadnego skutku prawnego.
Jeżeli jednak wierzyciel będzie mógł żądać odsetek od odsetek, przy założeniu, że zachodzi chociaż jeden z w/w wyjątków, jego żądanie jest możliwe dopiero od momentu wytoczenia powództwa o odsetki, a nie za okres wcześniejszy – jest to oczywiście dodatkowa ochrona dłużnika przed nadmiernym obciążeniem. W przeciwnym razie dłużnik nie byłby w stanie nigdy spłacić żądanej od niego zaległości pieniężnej.
Zakaz anatocyzmu dotyczy wszystkich odsetek, niezależenie od formy ich naliczania. Nie wolno zatem kapitalizować odsetek płatnych z dołu, jak również płatnych z góry.
