Odstąpienie od wymierzenia kary za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe

Istota odstąpienia od wymierzenia kary

Instytucja odstąpienia od wymierzenia kary i środka karnego jest unormowana samodzielnie w art. 19 § 1-4 k.k.s. Konstrukcyjnie podobną instytucję zawiera kodeks wykroczeń oraz kodeks karny. Omawiana instytucja może mieć zastosowanie w przypadku wykroczeń i przestępstw skarbowych. Charakterystyczną cechą odstąpienia od wymierzenia kary jest fakultatywność zastosowania. Zastosowanie zawsze zależy od uznania sądu. Przez co odstąpienie od wymierzenia kary jest instytucją sądowego wymiaru kary o charakterze fakultatywnym. Zgodnie z przepisem art. 19 § 1 odstąpienie od wymierzenia kary można zastosować: w wypadkach przewidzianych w kodeksie karnym skarbowym lub w sytuacjach opisanych w art 19 § 1 pkt 1 i 2 k.k.s.

Zdarzenia determinujące odstąpienie od ukarania sprawcy

Kodeks karny skarbowy przewiduje możliwość zastosowania odstąpienia od wymierzenia kary w następujących przypadkach:

• dotyczących usiłowania nieudolnego, czyli art. 21 § 3 k.k.s. w zw. z art. 14 § 2 k.k.,
• odnośnie podżegacza i pomocnika w sytuacji, gdy czynu zabronionego nie usiłowano dokonać, tj. art. 20 § 2 k.k.s. w zw. z art. 22 § 2 k.k.,
• regulującym możliwość odstąpienia od wymierzenia kary przy wykroczeniach skarbowych w przypadkach nieusprawiedliwionego błędu co do okoliczności wyłączającej bezprawność lub nieusprawiedliwionej nieświadomości karalności czynu, czyli art. 10 § 5 k.k.s.,
• wystąpienie ograniczonej poczytalności pozwalające na odstąpienie od wymierzenia kary z art. 11 § 2 i 3 k.k.s.,
• sposobność zastosowania odstąpienia od wymierzenia kary lub środka karnego w stosunku do współdziałającego, co do którego nie odnosi się okoliczność osobista wpływająca na wyższą karalność, będąca znamieniem czynu tj. art. 20 § 3 k.k.s.,
• zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary polegające na odstąpieniu od wymierzenia kary z orzeczeniem jedynie środka karnego z art. 36 § 1 pkt 2 k.k.s.,
• zezwolenie na odstąpienie od wymierzenia środka karnego, nawet gdy jego orzeczenie było obligatoryjne, tj. art 36 §. 1 pkt 3 k.k.s.,
• sytuacja wpłaty należnego podatku przed wszczęciem postępowania w sprawie wykroczenia nieterminowego regulowania podatku z art. 57 § 2 k.k.s.,
• odstąpienie od wymierzenia kary w wypadku przestępstwa niewpłacenia przez płatnika bądź inkasenta na rachunek organu podatkowego pobranych podatków, jeżeli zostały one wpłacone przed wszczęciem postępowania w sprawie o ten czyn, tj. art. 77 § 4 k.k.s.,
• odstąpienie od wymierzenia kary przy wykroczeniu określonym w art 77 § 3 k.k.s. na podstawie art. 77 § 5 k.k.s.

Ogólne przesłanki zastosowania instytucji

Dodatkowo sąd może odstąpić od wymierzenia kary w przypadku przestępstw skarbowych zagrożonych karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat lub karą łagodniejszego rodzaju, jeśli stopień społecznej szkodliwości danego czynu nie jest znaczny (stopień społecznej szkodliwości w rozumieniu art. 53 § 7 k.k.s.) i w wypadku wszystkich typów wykroczeń skarbowych, gdzie konkretny przypadek zasługuje na szczególne rozpatrzenie ze względu na charakter i okoliczności popełnionego wykroczenia skarbowego, warunki osobiste sprawcy oraz jego właściwości, a także zachowanie sprawcy po popełnieniu wykroczenia, gdzie wskazane przymioty muszą razem przemawiać za zastosowaniem odstąpienia od wymierzenia kary.

Orzekanie odstąpienia od wymierzenia kary wraz z orzeczeniem przepadku przedmiotów

Wraz z odstąpieniem od wymierzenia kary ustawodawca stworzył możliwość orzeczenia środka karnego polegającego na przepadku przedmiotów lub ściągnięciu ich równowartości odnoście wykroczeń i przestępstw skarbowych, a tylko w przypadku odnośnie przestępstw skarbowych ustawodawca umożliwił orzeczenie przepadku korzyści majątkowej z przestępstwa lub ściągnięcie jej równowartości, podania wyroku do publicznej wiadomości, orzeczenia zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej oraz wykonywania określonego zawodu lub piastowania określonego stanowiska.

Orzekanie w kwestii odstąpienia od wymierzenia kary

Unormowanie odstąpienia od wymierzenia kary w kodeksie karnym skarbowym jest instrumentem kształtowania sankcji karnej oraz kary przez sąd oraz budowania jej inaczej niż w sankcji karnej przepisu, pod który dokonano subsumpcji danego stanu faktycznego, zgodnie z wskazanymi w przepisie warunkami. Regulacja ta umożliwia nieorzekanie kary i środka karnego, bądź orzeczenie tylko środka karnego, nawet wtedy gdy nie jest to obowiązkowe, co potwierdza swobodę daną sądowi w procesie stosowania omawianej instytucji. Obligatoryjnym elementem orzeczenia o odstąpieniu od wymierzenia kary jest orzeczenie przepadku przedmiotów wskazanych w art. 29 pkt 4 k.k.s.

Odstąpienie od wymierzenia kary w stosunku do nieobecnych

Charakterystycznym zjawiskiem dla omawianej instytucji jest odstąpienie od wymierzenia kary w stosunku do osób nieobecnych z art. 19 § 4 k.k.s. We wskazanym przepisie skonstruowano dyrektywę szczególną, która upoważnia sąd do odstąpienia od wymierzenia kary wobec sprawcy, środka karnego lub innego typu środka o charakterze penalnym i ograniczenie reakcji karnej wyłącznie do zastosowania przepadku przedmiotów. Podmiotem nieobecnym w rozumieniu tego przepisu jest sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, który stale przebywa za granicą lub nie można ustalić jego miejsca zamieszkania bądź pobytu w kraju. W doktrynie takie orzeczenie nosi miano ,,wyroku kadłubowego", gdyż ze względów praktycznych, ustawa zezwala na wydanie wyroku ograniczonego wyłącznie do orzeczenia przepadku przedmiotów zabezpieczonych w trakcie postępowania, ze względu na bezcelowość i niewykonalność innych kar lub środków karnych. Elementem koniecznym do zastosowania powyższego środka, będzie dopuszczalność zastosowania przepadku za czyn zabroniony, który został zarzucony sprawcy.

Charakter wyroku, w którym sąd odstąpił od wymierzenia kary lub środka karnego

Wyrok w którym odstąpiono od wymierzenia kary lub środka karnego posiada wszelkie cechy wyroku skazującego. Zawiera m.in. rozstrzygnięcie o winie sprawcy. Podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego, przez co sprawca jest niekarany w sensie faktycznym, w rozumieniu przepisów w społeczeństwie jest on formalnie traktowany nadal jako osoba skazana prawomocnym wyrokiem. Zatarcie takiego skazania za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia, jednakże, jeżeli za przestępstwo skarbowe orzeczono środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem wykonania. Orzeczenie takiego nie należy mylić z uniewinnieniem lub umorzeniem postępowania.

Podstawa prawna:
art. 19, art. 29, art. 53 § 7, art. 21 § 3, art. 20, art. 10 § 5, art. 11 § 2 i 3, art. 36 § 1, art. 57 § 2, art. 77 § 4, art 77 § 3, art. 77 § 5 – Ustawa z dnia 10 września 1991 r. Kodeks karny skarbowy (Dz. U. 1999 nr 83 poz. 930);
art. 14 § 2 , art. 22 § 2 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 1997, nr 88 poz. 553).