Jak wskazuje cytowany już przepis KPC, oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść. Omawiana regulacja znajduje także zastosowanie, jeżeli po uchyleniu skazującego orzeczenia postępowanie umorzono wskutek okoliczności, których nie uwzględniono we wcześniejszym postępowaniu. Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia powstaje również w związku z zastosowaniem środka zabezpieczającego w warunkach określonych powyżej. Odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje również (jak była mowa na początku) w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania.
Jak podkreśla Sąd Najwyższy, szkoda, o której mowa w art. 552 KPK, winna wynikać w sposób bezpośredni z zastosowania niewątpliwie niesłusznego skazania, przy czym owa bezpośredniość wcale nie musi oczywiście oznaczać ograniczenia szkody wyłącznie do skutków powstałych wprost na skutek fizycznego pozbawienia wolności i tylko w czasie jego trwania. Skutki tego rodzaju mogą w przyszłości wykraczać poza sam moment zwolnienia wnioskodawcy z aresztu, chociażby w związku z pogorszeniem jego stanu zdrowia, czy utratą zatrudnienia, nie tracąc przymiotu bezpośredniości. Okoliczności te każdorazowo muszą podlegać zindywidualizowanej ocenie sądu orzekającego w realiach konkretnej sprawy, której przedmiotem jest odszkodowanie z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego skazania. Powyższe nie oznacza jednak, że odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa rozciąga się na bliżej nieokreślony czas i trwa tak długo, jak długo zatrudniony przed skazaniem wnioskodawca nie podejmie ponownie pracy, a i to pod warunkiem, że nowe warunki wynagrodzenia nie są gorsze aniżeli poprzednio. Orzeczenie w przedmiocie zasądzenie odszkodowania w trybie art. 552 KPK, zarówno w zakresie poniesionej szkody, jak i wysokości zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, opierać się musi na czytelnych kryteriach zweryfikowanych przeprowadzonymi dowodami oraz powszechnie przyjętymi zasadami zakreślającymi granice subiektywnego odczucia krzywdy przez wnioskodawcę żądającego zadośćuczynienia. (por. wyrok SN z 10.10.2012 r. sygn. akt V KK17/12).
Z drugiej strony musimy być świadomi, że roszczenie o odszkodowanie lub zadośćuczynienie nie przysługuje temu, kto w zamiarze wprowadzenia w błąd sądu lub organu ścigania złożył fałszywe zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub fałszywe wyjaśnienie i spowodował tym niekorzystne dla siebie orzeczenie w przedmiocie skazania, tymczasowego aresztowania, zastosowania środka zabezpieczającego albo zatrzymanie.
Żądanie odszkodowania należy zgłosić w sądzie okręgowym, w którego okręgu wydano orzeczenie w pierwszej instancji. Sąd okręgowy orzeka wyrokiem na rozprawie w składzie trzech sędziów, przy czym sprawy o odszkodowanie powinny być rozpoznawane w pierwszej kolejności. Ważną informacją jest to, że całe postępowanie wolne jest od jakichkolwiek kosztów.
Roszczenie odszkodowawcze z tytułu niesłusznego skazania podlega regułom przedawnienia. Możemy dochodzić go skutecznie tylko w ciągu roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia. Pamiętajmy także, że w razie śmierci oskarżonego prawo do odszkodowania przysługuje temu, kto wskutek wykonania kary utracił:
- należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie,
- stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie, jeżeli względy słuszności przemawiają za przyznaniem odszkodowania.
Żądanie odszkodowania należy zgłosić w w/w terminie lub w ciągu roku od śmierci oskarżonego. Zgodnie z art. 557 KPK, w razie naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za krzywdę, Skarb Państwa ma roszczenie zwrotne do osób, które swoim bezprawnym działaniem spowodowały niesłuszne skazanie, zastosowanie środka zabezpieczającego, niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie.
