Przy rozpoznawaniu przez Sąd Apelacyjny w P. zażalenia strony powodowej powstało przedstawione zagadnienie prawne dotyczące wykładni art. 5 wskazanej wyżej ustawy nowelizacyjnej w zakresie roszczeń odszkodowawczych wynikających z wydania decyzji administracyjnej niezgodnej z prawem. Sąd Apelacyjny wskazał na występowanie w tym przedmiocie w doktrynie i orzecznictwie dwóch przeciwstawnych poglądów i wynikającą z tego celowość dokonania wykładni przez Sąd Najwyższy. Sądowi Najwyższemu zostało przedstawione do rozstrzygnięcia: „Czy w świetle przepisów art. 2 pkt 2 i art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162 poz. 1692) dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie o zapłatę odszkodowania za szkodę powstałą wskutek wydania przed dniem 1 września 2004 r. decyzji administracyjnej z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a. w sytuacji, gdy decyzja stwierdzająca nieważność takiej decyzji została wydana po dniu 1 września 2004 r.?".
Sąd Najwyższy w odpowiedzi podjął uchwałę:
Dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie o odszkodowanie za szkodę poniesioną na skutek wydania przed dniem 1 września 2004 r. decyzji administracyjnej, której nieważność została stwierdzona ostateczną decyzją administracyjną po tym dniu.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2008 roku, sygn. akt III CZP 101/08
Zgodnie z art. 160 k.p.a., obowiązującym do dnia 1 września 2004 r., o odszkodowaniu przysługującym stronie w związku z wydaniem wadliwej decyzji administracyjnej orzeka organ, który stwierdził jej nieważność lub niezgodność z prawem i dopiero po wyczerpaniu trybu postępowania administracyjnego, otwiera się droga sądowa do dochodzenia roszczenia. Jednakże w dniu 1 września 2004 roku weszła w życie ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która dokonała istotnych zmian między innymi w zakresie odpowiedzialności deliktowej Skarbu Państwa wynikającej z wydania wadliwych orzeczeń i decyzji administracyjnych. W wyniku tej nowelizacji, z dniem 1 września 2004 r. uchylony został art. 160 k.p.a., a odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone wydaniem nieważnej lub niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej uregulowana została w art. 4171 § 2 k.c. Od chwili wejścia w życie omawianej nowelizacji o odszkodowaniu należnym za szkodę wyrządzoną wydaniem takiej decyzji orzekają sądy powszechne, bez konieczności uprzedniego wyczerpania przez poszkodowanego trybu postępowania administracyjnego przewidzianego w art. 160 k.p.a., którego konsekwencją była czasowa niedopuszczalność drogi sądowej.
Zgodnie z art. 5 ustawy nowelizacyjnej, do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy, czyli przed 1 września 2004 r. stosować należy przepisy dotychczasowe – w tym art. 160 k.p.a. – w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy. Zarówno przed, jak i po zmianach warunkiem dochodzenia roszczeń odszkodowawczych jest wydanie ostatecznej decyzji administracyjnej nieważnej lub niezgodnej z prawem, wystąpienie szkody w wyniku jej wydania oraz wydanie ostatecznej decyzji nadzorczej stwierdzającej niezgodność z prawem lub nieważność decyzji wywołującej szkodę. Dlatego też powstał spór, czy zdarzenie, o którym mówi art. 5, nastąpiło z chwilą uprawomocnienia się decyzji z pkt 1, czy decyzji z pkt 3, czyli czy o stosowaniu nowych przepisów ma decydować data uprawomocnienia się ostatecznej decyzji administracyjnej nieważnej lub niezgodnej z prawem, czy też ma decydować data uprawomocnienia się decyzji nadzorczej stwierdzającej niezgodność z prawem lub nieważność decyzji wywołującej szkodę. Sąd Najwyższy przychylił się do drugiego z zaprezentowanych stanowisk, ponieważ dopiero uprawomocnienie się decyzji nadzorczej jest tym zdarzeniem, które powoduje możliwość żądania naprawienia szkody. Warunki dochodzenia roszczeń (tworzą złożoną konstrukcję, a złożone zdarzenie prawne następuje dopiero wtedy, gdy wystąpi ostatnie zdarzenie należące do zbioru – czyli w tym przypadku właśnie uprawomocnienie się decyzji nadzorczej.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, iż przepisy międzyczasowe powinny być interpretowane tak, by sytuacja przejściowego stosowania dawnych i nowych przepisów prawa, niekorzystna z każdego punktu widzenia, trwała jak najkrócej, czyli by jak najwięcej zdarzeń rozpatrywać już z punktu widzenia przepisów nowych. Ponadto Sąd Najwyższy powołał się na praktykę sądów administracyjnych, które podzielają wskazaną przez SN wykładnię i orzekają, na podstawie art. 66 § 3 k.p.a., o zwrocie wniosków o wydanie decyzji o odszkodowaniu na podstawie art. 160 k.p.a. w sytuacji, gdy wadliwa decyzja wyrządzająca szkodę wydana została przed dniem 1 września 2004 r., a decyzja nadzorcza po tej dacie. Ta praktyka sądów administracyjnych stanowi dodatkowy argument na rzecz przyjętej wyżej wykładni omawianego przepisu. Ujednolicenie wykładni i stosowania prawa w sądownictwie powszechnym i administracyjnym, poza tym, że samo stanowi istotną wartość, przede wszystkim będzie przeciwdziałać występującym obecnie sytuacjom, w których poszkodowany decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004 r., której nieważność lub niezgodność z prawem stwierdzono po tej dacie, występując do sądu powszechnego o odszkodowanie spotyka się z odrzuceniem pozwu z powodu czasowej niedopuszczalności drogi sądowej, a gdy uczyni zadość wymaganiu uprzedniego wystąpienia na drogę postępowania administracyjnego uzyska jedynie zwrot wniosku, który bez wątpienia nie stanowi decyzji o odmowie przyznania odszkodowania, otwierającej drogę sądową w myśl art. 160 k.p.a.
