Spis treści
Jakie przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami zostały zaskarżone do Trybunału Konstytucyjnego?
Co prawda, przedmiotem zaskarżenia w niniejszej sprawie był art. 136 ust. 3 i art. 216 w związku z art. 98 i art. 112 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami – w zakresie, w jakim przepisy te wykluczają stosowanie przepisów rozdziału 6 działu III ustawy o gospodarce nieruchomościami do nieruchomości przejętych (nabytych) przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego na podstawie art. 98 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Jednakże, należy wskazać, że TK podzielił stanowisko uczestników postępowania, że przedmiot zaskarżenia był zbyt szeroki. Art. 216 ustawy jest przepisem przejściowym, reguluje odpowiednie stosowanie jej przepisów rozdziału 6 działu III co do nieruchomości przejętych lub nabytych na podstawie ustawy poprzedniej. Aktualnie zasady zwrotu nieruchomości wywłaszczonych w oparciu o obecnie obowiązujące przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami wytycza wprost art. 136 ust. 3 tejże ustawy. Dlatego też to właśnie ten przepis stanowił w sprawie przedmiot zaskarżenia.
Zwrot nieruchomości nabytej przez gminę w drodze podziału nieruchomości na wniosek poprzedniego właściciela
Skarżący zakwestionował konstytucyjność art. 136 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami w zakresie w jakim przepis ten nie dopuszcza zwrotu nieruchomości nabytej przez gminę w drodze podziału nieruchomości na wniosek poprzedniego właściciela, jeżeli nieruchomość ta nie została w ustawowym terminie wykorzystana na cel publiczny. W uzasadnieniu skargi wskazano na dodatkowy element dookreślający zakres zaskarżenia, podnosząc, że gmina nie tylko przez 10 lat nie zrealizowała celu publicznego, na który został przejęty sporny grunt – a, co więcej, obecnie stał się on zbędny dla tego celu. Dlatego też – biorąc pod uwagę specyficzny charakter kontroli konstytucyjności inicjowanej w trybie skargi konstytucyjnej Trybunał uznał, że przedmiotem zaskarżenia w rozpatrywanej sprawie był art. 136 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami, w zakresie, w jakim przepis ten nie przewiduje możliwości żądania zwrotu nieruchomości nabytej w drodze podziału nieruchomości na wniosek, przez jednostkę samorządu terytorialnego, jeżeli nieruchomość ta nie została w ustawowym terminie wykorzystana na cel publiczny i jednocześnie stała się ona zbędna dla realizacji tego celu. Skarżący oparł swe zarzuty na argumencie pominięcia ustawodawczego.
W niniejszej sprawie zarzut pominięcia odnosił się do braku uwzględnienia w art. 136 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami sytuacji normowanych przez art. 98 tej ustawy, czyli podziału gruntu na wniosek właściciela. Według skarżącego powinna ona mieć prawo do zwrotu nieruchomości nabytej przez jednostkę samorządu terytorialnego, jeśli zostały spełnione ogólne przesłanki dotyczące zwrotu nieruchomości, a grunt przejęty przez jednostkę samorządu terytorialnego stał się zbędny dla realizacji celu publicznego.
W przedmiotowej sprawie Trybunał Konstytucyjny uznał, że konstytucyjne pojęcie wywłaszczenia obejmuje stany spełniające łącznie następujące warunki:
- wywłaszczenie jest szczególną formą ingerencji w sferę własności, dopuszczalną jedynie gdy w grę wchodzi cel publiczny, którego nie można zrealizować za pomocą innych środków prawnych,
- wywłaszczenie następuje zawsze z inicjatywy podmiotu publicznego, na rzecz którego przechodzi własność lub inne prawo majątkowe,
- wywłaszczenie następuje aktem indywidualnym, obejmującym konkretną nieruchomość, na rzecz konkretnego podmiotu, w postępowaniu administracyjnym,
- wywłaszczenie następuje na rzecz podmiotu publicznego wbrew woli właściciela prywatnego i polega na ograniczeniu bądź odjęciu w całości prawa własności lub innego prawa majątkowego,
- cel (interes) publiczny należy rozumieć wyłącznie jako dobro ogółu, czyli całego narodu lub społeczności regionalnej, a wywłaszczenie następuje w interesie uwłaszczanego podmiotu publicznego (bezpośrednio) oraz w interesie całego narodu lub społeczności regionalnej (pośrednio),
- wywłaszczenie połączone jest z jednoczesnym wypłaceniem wywłaszczonemu słusznego odszkodowania, określonego przez przepisy wywłaszczeniowe.
Trybunał wskazał, że skutek zastosowania art. 98 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami istotnie odbiega od konstytucyjnej definicji wywłaszczenia. Przede wszystkim należy wskazać na brak w konstrukcji art. 98 ust. 1 ustawy – pierwotnej, władczej woli podmiotu publiczno-prawnego do przejęcia nieruchomości prywatnej. Właściwie to z inicjatywy podmiotu prywatnego następuje podział, w wyniku którego może dojść do przejęcia własności jednej z nowych działek przez podmiot publiczny. Podmiot ten jest jednak niejako najpierw „zmuszony” regulacjami ustawy o gospodarce nieruchomościami do nabycia tej działki, a następnie z własnych środków wybudowania na niej drogi publicznej. Cel publiczny, na realizację którego nastąpiło przejęcie (nabycie) nieruchomości przez gminę prowadzi do wniosku, że w przypadku działki skarżącego, cel ten został osiągnięty z chwilą podjęcia odpowiedniej uchwały przez gminę, pomimo braku wybudowania drogi w ustawowym terminie.
Dokonana przez Trybunał Konstytucyjny analiza treści przepisu art. 216 ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz przepisów ustaw, do których się on odwołuje, prowadzi do wniosku, że nabycie przez podmiot publicznoprawny z mocy prawa i za odszkodowaniem – nieruchomości wydzielonej w drodze podziału – na wniosek właściciela – pod budowę drogi publicznej – nie wywiera skutków konstytucyjnie podobnych do którejkolwiek z regulacji objętych zakresem zastosowania art. 216 tejże ustawy. Oznacza, że art. 136 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami – w zakresie, w jakim ustawodawca nie dopuszcza żądania przez poprzedniego właściciela zwrotu nieruchomości nabytej w drodze podziału nieruchomości na jego wniosek, przez jednostkę samorządu terytorialnego, jeżeli nieruchomość ta nie została w ustawowym terminie wykorzystana na cel publiczny oraz stała się zbędna dla realizacji tego celu nie jest niezgodny z art. 21 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 konstytucji.
