Takie pytanie prawne trafiło do Sądu Najwyższego, który stwierdził, że:
W przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela po zawiadomieniu dłużnika o wszczęciu egzekucji, od świadczenia spełnionego przez dłużnika bezpośrednio wierzycielowi, komornik pobiera opłatę określoną w art. 49 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (tekst jedn.: Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191 ze zm.), w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 112, poz. 769; dalej: „u.k.s.e.”).
Przedstawione zagadnienie prawne wiąże się z wykładnią art. 49 u.k.s.e. w brzmieniu określonym ustawą z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 112, poz. 769), która weszła w życie z dniem 28 grudnia 2007 r. Postępowanie egzekucyjne, w toku, którego wyłoniło się to zagadnienie, zostało wszczęte w dniu 21 stycznia 2008 r. Według zaś z art. 15 zdanie pierwsze wymienionej ustawy nowelizującej, koszty w sprawach egzekucyjnych wszczętych po wejściu w życie tej regulacji rozlicza się według przepisów nowych. W znowelizowanym art. 49 ust.1 u.k.s.e. utrzymana została reguła, w myśl której – w sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową ustaloną od wartości wyegzekwowanego świadczenia, z zastrzeżeniem jej minimalnej oraz maksymalnej wysokości. Wprowadzono jedynie zróżnicowanie tej opłaty w zależności od zastosowanego sposobu egzekucji, zmniejszając jej wysokość w przypadku świadczeń wyegzekwowanych z rachunku bankowego i z wynagrodzenia za pracę. Z treści tego przepisu wynika jednoznacznie, że określone w nim zasady pobierania opłaty stosunkowej i określenia jej wysokości odnoszą się wyłącznie do świadczenia wyegzekwowanego, tj. świadczenia uzyskanego – wedle zapatrywania prezentowanego konsekwentnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego – w wyniku realnych działań komornika będących rezultatem efektywnej egzekucji. W uchwale z dnia 12 lutego 2009 r., III CZP 142/08, Sąd Najwyższy uwypuklił, że spełnienie świadczenia przez dłużnika bezpośrednio wierzycielowi w toku wszczętego wcześniej postępowania egzekucyjnego oznacza, że to nie działanie komornika doprowadziło do zaspokojenia wierzyciela, bowiem stan taki został osiągnięty na skutek pozaegzekucyjnej czynności samego dłużnika. Stan zawisłości postępowania egzekucyjnego nie pozbawia bowiem dłużnika możliwości dokonywania czynności wywołujących materialnoprawne skutki, a mających wpływ na bieg tego postępowania w następstwie adekwatnych do sytuacji wniosków wierzyciela. Na ścisłe powiązanie opłaty przewidzianej w art. 49 ust. 1 zdanie pierwsze u.k.s.e. z efektywnością i skutecznością egzekucji wskazał również Trybunał Konstytucyjny w wyrokach z dnia 17 maja 2005 r., P 6/04 i z dnia 8 maja 2006 r., P 18/05. W tym ostatnim orzeczeniu Trybunał Konstytucyjny orzekł, że odmienne rozwiązanie, przyjęte w art. 49 ust. 1 zdanie trzecie u.k.s.e. w brzmieniu określonym ustawą z dnia 24 września 2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 236, poz. 2356), uprawniające komornika do pobrania pełnej opłaty stosunkowej w każdym przypadku umorzenia postępowania i bez względu na czas prowadzenia egzekucji, po którym postępowanie zostało umorzone, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Ustawodawca, uwzględniając dotychczasowy dorobek judykatury w zakresie wykładni art. 49 ust.1 u.k.s.e., przede wszystkim zaś usunięcie z porządku prawnego z dniem 18 maja 2006 r. – wskutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 maja 2006 r., P 18/06 – normy przewidującej pobranie, w razie umorzenia postępowania egzekucyjnego, opłaty stosunkowej w takiej samej wysokości, jak w przypadku ściągnięcia egzekwowanego świadczenia, uregulował zasady pobierania tej opłaty w odmienny sposób. Przywrócona została reguła, zgodnie z którą opłata stosunkowa może być pobrana jedynie w przypadkach umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela oraz na podstawie art. 823 k.p.c., z tą jednak modyfikacją, że podstawę ustalenia wysokości tej opłaty stanowi – w zasadzie – wartość świadczenia pozostałego do wyegzekwowania. Podstawa ta nie wchodzi w grę, gdy wniosek wierzyciela o umorzenie postępowania zgłoszony został przed doręczeniem dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, gdyż w takiej sytuacji komornik pobiera od dłużnika opłatę w wysokości 1/10 przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Opłaty stosunkowej od wartości świadczenia pozostałego do wyegzekwowania nie pobiera się także w razie umorzenia postępowania egzekucyjnego z innych przyczyn niż żądanie lub bezczynność wierzyciela. Z treści art. 49 ust. 2 u.k.s.c. nie wynika, aby pobranie opłaty w przypadku umorzenia postępowania na żądanie wierzyciela było uwarunkowane motywami rezygnacji z dalszego prowadzenia egzekucji. Brak powiązania zasadności pobrania opłaty od tej przesłanki harmonizuje z dyspozycją art. 825 pkt 1 in principio k.p.c., pozostawiającego wierzycielowi pełną swobodę w zakresie rozporządzania postępowaniem egzekucyjnym i – co za tym idzie – wyłączającym możliwość dociekania przez organ egzekucyjny przyczyn żądania umorzenia egzekucji.
Należy także zauważyć, że – zgodnie z art. 804 k.p.c. – organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym. W świetle tego unormowania, w sytuacji, gdy dłużnik w toku postępowania egzekucyjnego spełni świadczenie do rąk wierzyciela, a ten nie zażąda umorzenia postępowania, organ egzekucyjny zobligowany jest kontynuować egzekucję zgodnie z treścią tytułu wykonawczego. Nieuprawniony jest zatem wniosek, że świadczenie spełnione przez dłużnika niejako poza postępowaniem egzekucyjnym nie wchodzi w zakres świadczenia pozostałego do wyegzekwowania w rozumieniu art. 49 ust. 2 zdanie pierwsze u.k.s.e.
Na wolę ustawodawcy przyjęcia takiego rozwiązania wskazują także motywy przytoczone w uzasadnieniu projektu ustawy z 24 maja 2007 r. nowelizującej art. 49 u.k.s.e. Potrzebę zmiany unormowań zawartych w tym artykule argumentowano zamiarem powiązania wysokości opłaty pobieranej przez komornika z rzeczywistym nakładem jego pracy w danym postępowaniu egzekucyjnym, koniecznością wprowadzenia instrumentów sprzyjających poprawie efektywności i skuteczności egzekucji, w tym – co istotne z punktu widzenia rozpatrywanego zagadnienia prawnego – mechanizmów zachęty dla dłużnika do szybszego i dobrowolnego spełnienia egzekwowanego obowiązku, premiowanych obniżeniem opłaty w razie dobrowolnego zaspokojenia wierzyciela w toku egzekucji. Wyniki wykładni językowej, systemowej oraz funkcjonalnej art. 49 ust. 1, 2 i 5 u.k.s.c. nie usprawiedliwiają zatem wniosku, że w sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego na żądanie wierzyciela – podyktowane dobrowolną zapłatą egzekwowanej należności – zgłoszone przed doręczeniem dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, nie ma podstaw do pobrania od dłużnika opłaty stosunkowej od spełnionego w ten sposób świadczenia. Przeciwnie, wskazują na to, że w takiej sytuacji od świadczenia spełnionego przez dłużnika bezpośrednio do rąk wierzyciela komornik pobiera opłatę przewidzianą w art. 49 ust. 2 zdanie pierwsze u.k.s.c.
