Przedmiotem kontroli w sprawie był art. 492 § 1 pkt 6 kodeksu wyborczego, w którym ustanowiono przesłankę wygaśnięcia mandatu wójta w postaci orzeczenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji (odpowiednio jest on stosowany do wygaszenia mandatu burmistrza i prezydenta miasta). Rzecznik Praw Obywatelskich podnosił, że przepis ten jest niezgodny z art. 60 w związku z art. 32 konstytucji oraz art. 29 lit. a Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych.
Podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy miało ustalenie kręgu osób, do których ma zastosowanie zakwestionowany art. 492 § 1 pkt 6 kodeksu wyborczego. Trybunał uznał, że przepis ten znajduje zastosowanie jedynie do urzędujących wójtów, a nie do kandydatów na ten urząd. Dla zaistnienie przesłanki wygaśnięcia mandatu wójta konieczne jest zatem, by niezdolność do pracy lub niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona względem osoby piastującej ten urząd. Za taką wykładnią przemawiają poniższe argumenty.
Przepis art. 492 § 1 pkt 6 kodeksu wyborczego wiąże wygaśnięcie mandatu wójta z czynnością „orzeczenia niezdolności do pracy lub do samodzielnej egzystencji”. Nie chodzi zatem o sam rezultat tej czynności w postaci orzeczenia o niezdolności. Skoro przesłanką wygaśnięcia mandatu jest czynność, a nie jej rezultat, to czynność ta musi mieć miejsce po nabyciu mandatu, a zatem po dniu wyborów. Z kolei art. 492 § 1 pkt 6 kodeksu wyborczego ustanawia pewien horyzont czasowy ważny z punktu widzenia uruchomienia procedury wygaszenia mandatu wójta. Orzeczenie niezdolności powinno nastąpić na okres „co najmniej do końca kadencji”. Skoro zatem okres niezdolności został powiązany z okresem kadencji wójta, to niezdolność musi zostać orzeczona, gdy kadencja wójta rozpocznie swój bieg. Dopiero wtedy wiadome będzie kiedy nastąpi jej koniec.
Wygaśnięcie mandatu wójta stwierdza komisarz wyborczy w terminie 14 dni od dnia wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu. Skoro zatem przyczyną wygaśnięcia mandatu jest orzeczenie niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, to początek biegu tego terminu wyznaczony przez czynność wydania tego orzeczenia powinien przypadać na okres po rozpoczęciu kadencji wójta.
W treści art. 492 § 1 pkt 6 kodeksu wyborczego ustanowiono swoisty związek przyczynowo-skutkowy, z którego wynika, że wygaśnięcie mandatu wójta następuje „wskutek” orzeczenia niezdolności. Oznacza to, że wygaśnięcie mandatu ma być skutkiem czynności orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji. Jeśli czynność orzekania miała miejsce przed nabyciem mandatu, to wówczas czynność ta nie może być przesłanką wygaśnięcia mandatu wójta. W momencie orzekania niezdolności mandatu wójta zainteresowana osoba nie posiadała.
Zważywszy na powyższe, Trybunał Konstytucyjny uznał, że przesłanką wygaśnięcia mandatu wójta nie jest każde orzeczenie o niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, lecz tylko takie które zostało wydane względem osoby już wybranej na urząd wójta. Ponadto z uwagi na fakt, że sposób rozumienia kwestionowanego przepisu był okolicznością sporną, Trybunał uznał za konieczne sprecyzowanie w sentencji wyroku prawidłowego sposobu jego wykładni.
Zakwestionowany przepis (art. 492 § 1 pkt 6 kodeksu wyborczego) jest jednym z przepisów formułujących warunki pełnienia służby publicznej, a konkretnie urzędu wójta. Regulacja ta nie określa warunku przyjęcia do służby publicznej, ponieważ nie znajduje on zastosowania do osób kandydujących na urząd wójta. Formułuje on natomiast warunek, którego zaistnienie uniemożliwia wójtowi dalsze pozostawanie w służbie publicznej. Orzeczenie względem urzędującego wójta niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji na okres co najmniej do końca kadencji powoduje bowiem wygaśnięcie jego mandatu. W tym właśnie znaczeniu art. 492 § 1 pkt 6 k.w. ogranicza dostęp do pełnienia służby publicznej.
Zakwestionowana regulacja prawna, choć uznana za zgodną z konstytucją, ma jednak pewne mankamenty legislacyjne. Nie przesądzają one o jej niekonstytucyjności, niemniej jednak wymagają usunięcie przez ustawodawcę. Z tego powodu TK podjął decyzję, że na kanwie niniejszej sprawy w odrębnym postanowieniu zasygnalizuje parlamentowi konieczność usunięcia luk prawnych, co jest niezbędne dla spójności systemu prawnego.
