Przy ocenie tej niezdolności lekarz orzecznik oraz komisja lekarska Zakładu uwzględniają nie tylko stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, ale również możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej oraz celowość przekwalifikowania zawodowego – biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne ubezpieczonego. Dlatego też, jeżeli nawet z punktu widzenia wiedzy medycznej następstwa choroby powodują duże upośledzenie sprawności organizmu, to lekarz orzecznik i komisja lekarska Zakładu zobligowani są rozważyć, czy ubezpieczony z określonym wykształceniem, kwalifikacjami, zawodem – jest zdolny do kontynuowania pracy w tym zawodzie lub innej pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami. Jeżeli stan zdrowia uniemożliwia dalszą pracę w wyuczonym zawodzie – konieczne jest rozważenie celowości przekwalifikowania zawodowego.
W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji. Wiele osób uważa, że dostaną rentę z tytułu niezdolności do pracy, ponieważ ciężko chorują. Odmową przyznania świadczenia są rozczarowani. Dlaczego zatem poważne schorzenie nie oznacza automatycznie przyznania renty? Z wypowiedzi Grażyny Wawrzyńczyk – Kaplińskiej, dyrektor Departamentu Orzecznictwa Lekarskiego, jednoznacznie wynika, iż poważne schorzenie nie powoduje automatycznego przyznania tego świadczenia, bowiem konieczne jest ustalenie przez lekarza orzecznika lub komisję lekarską Zakładu niezdolności do pracy oraz spełnienie pozostałych warunków określonych w obowiązujących przepisach.
Należy pamiętać o tym, że od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS można wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej Zakładu, w ciągu 14 dni od doręczenia tego orzeczenia. Komisja lekarska w trzyosobowym składzie przeprowadza bezpośrednie badanie i analizuje dokumentację medyczną i zawodową, a następnie dokonuje – w formie orzeczenia – oceny niezdolności do pracy i jej stopnia, przewidywanego okresu trwania tej niezdolności oraz ustala inne okoliczności niezbędne do wydania decyzji w sprawie świadczeń, do których prawo uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy. Z kolei od decyzji Zakładu wydanej na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ubezpieczonemu przysługuje odwołanie do sądu, w terminie i według zasad określonych w przepisach kodeksu postępowania cywilnego.
Lekarzem orzecznikiem i członkiem komisji lekarskiej Zakładu może być lekarz, który jest specjalistą, w szczególności w zakresie następujących dziedzin medycyny: chorób wewnętrznych, chirurgii, neurologii, psychiatrii, medycyny pracy, medycyny społecznej oraz odbył przeszkolenie w zakresie ustalonym przez Prezesa Zakładu. Wszyscy zatrudnieni w Zakładzie lekarze orzecznicy i lekarze – członkowie komisji lekarskich Zakładu – legitymują się tytułem specjalisty, czyli posiadają najwyższe kwalifikacje zawodowe.
