Stronami w postępowaniu odrębnym, jakim z pewnością jest postępowanie z zakresu ubezpieczeń społecznych, są ubezpieczony, organ rentowy, osoba, której prawa i obowiązki związane są z zaskarżoną decyzją (np. małżonek ubezpieczonego), a także zainteresowany – osoba, której prawa i obowiązki zależą od rozstrzygnięcia danej sprawy. Niezależenie od powyższego, każda za stron może działać przed sądem samodzielnie jak i przy pomocy wybranej osoby. Skupmy się jednak na jednym zagadnieniu – kto może być pełnomocnikiem ubezpieczonego.
Ubezpieczony to osoba, która podlega bądź powinna podlegać ubezpieczeniom społecznym – będzie to zatem np. pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę lub ktoś, kto prowadzi samodzielnie pozarolniczą działalność gospodarczą. Najbardziej znaną formą pomocy w jakimkolwiek toczącym się postępowaniu sądowym jest pomoc profesjonalnego prawnika. Nie ma zatem przeszkód, aby w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych ubezpieczony był reprezentowany przez radcę prawnego lub adwokata. Z drugiej jednak strony należy wyraźnie zaznaczyć, że ustawodawca dopuszcza w tym zakresie inne formy pełnomocnictwa. Tym samym ubezpieczony może być reprezentowany przez okręgowego inspektora pracy, przedstawiciela organizacji związkowej działającej w miejscu zatrudnienia ubezpieczonego, a także przez przedstawiciela organizacji zrzeszającej emerytów i rencistów. Ten ostatni przypadek będzie miał oczywiście miejsce, gdy ubezpieczony nabył prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Kodeks postępowania cywilnego przewiduje także, że pełnomocnikiem ubezpieczonego może być również pracownik, który jest zatrudniony w zakładzie pracy, w którym ubezpieczony jest lub był zatrudniony. Tym samym oznacza to, iż ustanie stosunku pracy nie wyklucza skorzystania z pomocy byłego kolegi z pracy.
Praktyka pokazuje jednak, że zdecydowana większość ubezpieczonych woli samodzielnie dokonywać czynności procesowych w toczącym się postępowaniu. Wpływ na taką decyzję mają oczywiście koszty ustanowienia pełnomocnika. Z drugiej strony jeśli ubezpieczony nie posiada odpowiedniej wiedzy i doświadczenia z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, a jest to jednak trudna dziedzina prawa, konieczność skorzystania z pomocy pełnomocnika powoduje, że ubezpieczony wybiera zdecydowanie częściej adwokatów i radców prawnych.
Na zakończenie warto dodać, że do odbioru należności zasądzonych na rzecz pracownika lub ubezpieczonego jest wymagane pełnomocnictwo szczególne, udzielone po powstaniu tytułu egzekucyjnego. Kolejną ważną informacją jest to, że wniesienie skargi kasacyjnej w jakimkolwiek postępowaniu sądowym natury cywilnoprawnej wymaga skorzystania z pomocy profesjonalisty. Tym samym ubezpieczony ma obowiązek w taki sytuacji skorzystać z pomocy adwokata lub radcy prawnego, który nie tylko wniesie przedmiotowe pismo, ale będzie reprezentował swojego klienta w postępowaniu przed Sądem Najwyższym. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w których ubezpieczonym jest sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, a także gdy stroną, jej organem lub jej przedstawicielem ustawowym jest adwokat, radca prawny lub radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. W takich przypadkach przymus adwokacki nie istnieje.
