Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności art. 103 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Art. 103 kodeksu pracy brzmi następująco: „W zakresie i na warunkach ustalonych, w drodze rozporządzenia, przez Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej pracodawca ułatwia pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych”. Przepis ten nakłada na pracodawcę obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Jednocześnie, przepis ten jest przepisem upoważniającym dwóch ministrów do wydania rozporządzenia ustalającego zakres i warunki, na jakich pracodawca ułatwia pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Upoważnienie to pozbawione jest jednak wytycznych. Art. 92 ust. 1 Konstytucji stanowi, iż „Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu”.
Upoważnienie zawarte w art. 103 kodeksu pracy określa organ właściwy do wydania rozporządzenia, oraz bardzo ogólne określenie zakresu spraw przekazanych do uregulowania. Brak jest natomiast wytycznych dotyczących treści tego aktu. Stwierdzenie, że w zakresie i na warunkach ustalonych przez Ministra (…) pracodawca ułatwia pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, jest niewystarczające do wydania zgodnego z Konstytucją aktu wykonawczego. Jest to odesłanie o charakterze blankietowym”. Wytycznych dotyczących treści owego aktu trudno też doszukać się w innych przepisach kodeksu pracy, bowiem regulacje w nich zawarte (np. art. 17) dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych są zbyt ogólne. Brak wytycznych – zdaniem TK – stanowi wystarczający warunek uznania niekonstytucyjności upoważnienia, nawet, jeśli pozostałe wymagania, o których mówi art. 92 Konstytucji, zostaną spełnione.
Mając na uwadze konieczność wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 marca 2009 r., kierując się jego sentencją oraz uzasadnieniem, przepisy nowelizujące dodają art. 103[1]–103[6]. Nowelizacja reguluje w ustawie (a nie w rozporządzeniu) i tylko w ustawie istotne elementystosunku między pracodawcą a pracownikiem w zakresie ich praw i obowiązków związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych pracownika. Oznacza to zbędność konstruowania upoważnienia ustawowego do wydania rozporządzenia. Zmiana przepisów ma na celu uregulowanie w kodeksie tylko najważniejszych spraw, związanych z prawami i obowiązkami stron, a wynikających z udzielenia płatnego urlopu szkoleniowego (zwolnienia) i ewentualnego przyznania innych świadczeń. Szczegółowe kwestie – zgodnie z potwierdzaną przez Konstytucję zasadą wolności, w tym wolności pracy – pozostawiono woli stron wyrażonej w umowie. Pewna ustawowa regulacja jest jednak niezbędna ze względu na zobowiązania prawnomiędzynarodowe Rzeczypospolitej (konwencje MOP: nr 140 z 1974 r. dotycząca płatnego urlopu szkoleniowego i nr 142 z 1975 r. dotycząca roli poradnictwa i kształcenia zawodowego w rozwoju zasobów ludzkich).
Konwencją nr 142 Rzeczpospolita zobowiązała się do wdrożenia płatnych urlopów szkoleniowych. W kodeksie pracy należało, więc zobowiązać pracodawców do udzielenia pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe płatnego urlopu lub zwolnienia z całości lub części dnia pracy. W porównaniu z dotychczasowymi przepisami „urealniono” zwolnienie z całości lub części dnia pracy. Zamiast określać je w dniach, przepisy stanowią, aby przysługiwały one „na czas trwania” zajęć oraz „na czas niezbędny by
punktualnie na nie przybyć”. Ponadto utrzymano urlop szkoleniowy na przygotowanie się i przystąpienie do egzaminów oraz na przygotowanie pracy dyplomowej. Pozostawiono też regulację dotyczącą zwrotu przez pracownika ponoszonych przez pracodawcę kosztów urlopów, zwolnień i świadczeń, w sytuacji, gdy pracownik przerwie szkolenie lub rozwiąże po takim szkoleniu stosunek pracy.
Należy zwrócić uwagę, że proponowany art. 103[5] § 2 jest w zasadzie powtórzeniem dotychczasowego § 6 ust. 4 rozporządzenia wydanego na podstawie zakwestionowanego upoważnienia ustawowego. Ustęp ten określa przypadki, w których pracownik, rozwiązując stosunek pracy, nie ma obowiązku zwrotu kosztów szkolenia. Przepisy nowelizujące zrównują też reguły dotyczące urlopów i zwolnień pracowników, którzy podnoszą kwalifikację tylko „za zgodą” pracodawcy, z tymi, którzy podnoszą kwalifikacje „z inicjatywy” pracodawcy.
Niezbędną konsekwencją wejścia w życie nowelizacji jest też nowelizacja przepisów, które odsyłają do przepisów wydanych na podstawie dotychczasowego art. 103 k.p. lub które regulują sprawy związane z kształceniem zawodowym. Chodzi tu o art. 21 ust. 1 pkt 90 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, który zwalnia z podatku wartość świadczeń przyznanych pracownikowi na naukę i kształcenie zawodowe. Przepis przejściowy umożliwia kontynuację dotychczasowych szkoleń i wynikających z nich zobowiązań na „starych” zasadach. W przeciwnym przypadku mogłoby to oznaczać konieczność renegocjacji wielu umów.
