Przypomnijmy: zgodnie z art. 683 ustawy o księgach wieczystych i hipotece można zastąpić zabezpieczoną wierzytelność inną wierzytelnością tego samego wierzyciela, przy czym do tego rodzaju zmiany zabezpieczonej wierzytelności stosuje się przepisy o zmianie treści hipoteki. Zgoda osób, którym przysługują prawa z pierwszeństwem równym lub niższym, nie jest natomiast potrzebna.
Przy zastosowaniu mechanizmu podstawienia wierzytelności pojawiają się m.in. następujące kwestie praktyczne:
1) tożsamość wierzyciela – dotychczasowa (zastępowana) oraz nowa (zastępująca) wierzytelność musi przysługiwać temu samemu podmiotowi (czyli brak możliwości zastosowania zastąpienia przy nowym kredytodawcy czy agencie),
2) hipoteka musi istnieć w chwili złożenia wniosku o zastąpienie – w praktyce oznacza to, że spłata dotychczasowej zabezpieczanej wierzytelności nie może nastąpić przed podpisaniem umowy o zastąpieniu wierzytelności i złożeniem wniosku o zmianę (z wyjątkiem przypadku, kiedy spłata dotychczasowych wierzytelności nie spowoduje wygaśnięcia wierzytelności z uwagi na zabezpieczanie taką hipoteką także wierzytelności przyszłych),
3) forma umowy o zastąpieniu wierzytelności – do zastąpienia wierzytelności niezbędna jest umowa między wierzycielem i właścicielem nieruchomości, w doktrynie istnieją jednak rozbieżności co do jej formy,
4) niejednorodność wierzytelności – dotychczasowa (zastępowana) oraz nowa (zastępująca) wierzytelność najczęściej nie są w tej samej wysokości,
5) wierzyciele z niższym lub równym pierwszeństwem – zgoda takich wierzycieli nie jest wymagana, o ile podstawiona wierzytelność mieści się w granicach sumy hipoteki.
Podstawienie wierzytelności zamiast wykreślenia istniejącej hipoteki i ustanowienia nowej
Dotychczas przy refinansowaniu długu zabezpieczonego hipoteką praktycznie jedynym rozwiązaniem było zwolnienie starej hipoteki i ustanowienie nowej. Pojawienie się instytucji podstawienia wierzytelności rozszerzyło wachlarz możliwości. Podstawienie wierzytelności nie jest rozwiązaniem dostępnym w każdych warunkach, jest instytucją nową i nie ma jeszcze ugruntowanej praktyki rynkowej, jednak warto je rozważyć przynajmniej ze względu na następujące zalety w porównaniu ze zwolnieniem starej hipoteki i ustanowieniem nowej:
1) jedno postępowanie zamiast dwóch – zastąpienie wierzytelności to jedno postępowanie przed sądem wieczystoksięgowym zamiast dwóch odrębnych postępowań o wpis jednej hipoteki i o wykreślenie drugiej; potencjalnie szybsze uzyskanie zabezpieczenia,
2) brak ryzyka wpisu hipoteki z wyższym pierwszeństwem na rzecz innego wierzyciela – przy nowych hipotekach również brak ryzyk związanych z rozporządzeniem opróżnionym miejscem hipotecznym,
3) brak ryzyk związanych z liczeniem nowych terminów na zaskarżenie czynności w trybie prawa upadłościowego – nie jest ustanawiana nowa hipoteka, wierzyciel jest nadal beneficjentem istniejącej hipoteki,
4) brak konieczności uzyskiwania zgody wierzycieli z niższym lub równym pierwszeństwem (jeżeli suma hipoteki nie zostaje podwyższona),
5) zwykle mniejsze koszty.
Kwestie praktyczne
Skoro warto stosować zastąpienie wierzytelności, o czym należy pamiętać i jak rozwiązywać problemy pojawiające się w praktyce? Wróćmy do podstawowych cech mechanizmu podstawienia wierzytelności.
1) tożsamość wierzyciela – podstawienie możemy stosować jedynie wtedy, gdy podstawiona wierzytelność przysługuje temu samemu wierzycielowi co wierzytelność zastępowana; okoliczność tę warto wskazać przed sądem w oświadczeniu; przy zmianie nazwy wierzyciela warto przedstawić zawczasu dokumenty potwierdzające, że mamy do czynienia z tym samym wierzycielem,
2) hipoteka musi istnieć w chwili złożenia wniosku o zastąpienie – proces podstawiania należy bardzo ostrożnie skoordynować z powstaniem nowej wierzytelności oraz wygaśnięciem dotychczasowej wierzytelności; w umowie o podstawieniu warto zawrzeć odpowiednie oświadczenia (lub załączyć do niej odpowiednie dokumenty), które wykażą, że dotychczasowa wierzytelność istnieje w momencie składania wniosku o wpis podstawienia,
3) forma umowy o zastąpieniu wierzytelności – jeżeli oświadczenie o ustanowienie hipoteki zostało złożone w formie aktu notarialnego, natomiast oświadczenie wierzyciela z podpisami notarialnie poświadczonymi, dla bezpieczeństwa wskazane jest złożenie oświadczeń o podstawieniu wierzytelności w identycznej formie jak przy ustanowieniu hipoteki,
4) niejednorodność wierzytelności – wierzytelność podstawiona może być w innej wysokości niż wierzytelność zastępowana; ze względu na wymaganie przez kredytodawców, by suma hipoteki stanowiła 150-200% kwoty wierzytelności, w takich wypadkach zastąpienie jest więc połączone ze zmianą kwoty sumy hipoteki,
5) wierzyciele z niższym lub równym pierwszeństwem – ich zgodę przed podstawieniem należy uzyskać tylko jeżeli podwyższamy sumę hipoteki.
Naturalnie nie jest to wyczerpujący opis wszystkich mogących pojawić się w praktyce problemów, ale warto pamiętać o tych kilku podstawowych kwestiach przy korzystaniu z instytucji podstawienia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.
Patrycja Jacaszek, Zespół Bankowości i Finansowania Projektów kancelarii Wardyński i Wspólnicy
www.portalprocesowy.pl
