Zgodnie z treścią art. 462 Kodeksu cywilnego, dłużnik, spełniając świadczenie, może żądać od wierzyciela pokwitowania. Dłużnik może żądać pokwitowania w szczególnej formie, jeżeli ma w tym interes. Koszt pokwitowania ponosi dłużnik, chyba, że umówiono się inaczej. Pokwitowanie jest to pisemny dokument zawierający oświadczenie woli wierzyciela wraz z jego podpisem. Z treści pokwitowania powinno wynikać, że dłużnik spełnił świadczenia na rzecz wierzyciela. Ustawodawca nie konkretyzuję, szczególnych elementów, jakie powinno zawierać pokwitowanie. Istnieje możliwość, aby wystawcą pokwitowania była osoba wyznaczona przez wierzyciela, na rzecz takiej osoby dłużnik spełnia świadczenie i żąda wydania pokwitowania. Dłużnik ma również prawo żądać pokwitowania od samego wierzyciela, niezależnie od faktu, że otrzymał pokwitowanie wcześniej od osoby wyznaczonej przez wierzyciela. Dłużnik mam prawo upoważnić osobę trzecią do odbioru pokwitowania w jego imieniu.
Zgodnie z treścią art. 463 Kodeksu cywilnego, jeżeli wierzyciel odmawia wydania pokwitowania, dłużnikowi przysługuje prawo do powstrzymania się od spełnienia świadczenia. Dłużnik w celu zabezpieczenia swoich praw, uzyskuje możliwość złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego.
Jeżeli mamy do czynienia ze świadczeniem pieniężnym, którego pośrednikiem jest bank przepis art. 463 Kodeksu cywilnego, nie znajduje zastosowania. Wyciąg z rachunku bankowego dłużnika stanowi dowód tego, że wykonał zobowiązanie.
W przypadku, kiedy stronami stosunku są podmioty gospodarcze, pokwitowaniem za spełnione świadczenie będzie „rachunek”. Zgodnie z treścią art. 87 § 1 Ordynacji podatkowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej, podatnicy prowadzący działalność gospodarczą obowiązani są na żądanie kupującego lub usługobiorcy wystawić rachunek potwierdzający dokonanie sprzedaży lub wykonanie usługi. Jeżeli w chwili spełnienia świadczenia niepieniężnego przedsiębiorca nie wystawi rachunku, w którym pokwituje zapłatę drugiej strony, to niezależnie od późniejszego wystawienia rachunku zmuszony jest potwierdzić sam fakt otrzymania zapłaty.
Na podmioty będące podatnikami podatku od towarów i usług nałożono obowiązek wystawiania faktury. W przypadku, gdy podatnicy podatku VAT świadczą usługi na rzecz osób fizycznych, które nie prowadzą działalności gospodarczej, ustawa wymaga, aby czynności te rejestrowane były przy wykorzystaniu kasy rejestrującej (art. 111 VATU). W takim przypadku usprawiedliwiony będzie wniosek, iż sam wydruk kasowy spełnia warunki pokwitowania, mimo braku na nim podpisu sprzedawcy.
Zgodnie z regułami prawa bilansowego, tzw. potwierdzenie salda może spełniać warunki pokwitowania, o ile zostało sporządzone i podpisane przez uprawnioną osobę.
W przypadku zapłaty realizowanej przez podmioty, które zawodowo zajmują się przesyłaniem pieniędzy lub innych rzeczy (np. poczta, banki, firmy kurierskie) dowód nadania nie zastąpi pokwitowania. Dłużnik może żądać, aby wierzyciel potwierdził fakt otrzymania przesyłki.
Wierzyciel, którego roszczenia zostają zaspokojone dopiero w postępowaniu egzekucyjnym, nie może wydać pokwitowania. W takiej sytuacji to właśnie w interesie dłużnika jest wykazanie, że egzekucja była skuteczna. Zamiast pokwitowania z art. 462 Kodeksu cywilnego, dłużnik będzie dysponował dowodem w postaci pokwitowania sporządzonego (forma dokumentu urzędowego) przez komornika.
Joanna Gosz-Biolik
Prawnik
