Spis treści
Kiedy sąd może ustanowić pomoc prawną z urzędu?
Ustanowienia adwokata lub radcy prawnego może domagać się strona zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części. Również osoba fizyczna, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
Uwaga! O ustanowienie pełnomocnika z urzędu może wnioskować strona zwolniona od kosztów sądowych, strona nieubiegająca się o zwolnienie od kosztów sądowych oraz strona, której mimo wniosku nie zwolniono od kosztów sądowych.
Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego
Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona zgłasza wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Osoba fizyczna, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może złożyć wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania, który niezwłocznie przesyła ten wniosek sądowi właściwemu. Jeżeli o ustanowienie pełnomocnika z urzędu stara się osoba fizyczna niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, wówczas dołącza ona do wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Jeżeli wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego składany jest łącznie z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych, osoba fizyczna dołącza tylko jedno oświadczenie.
Uwaga! Strona już zwolniona od kosztów sądowych nie składa oświadczenia o stanie majątkowym.
Kiedy sąd uwzględni wniosek?
Sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny. Potrzeba udziału w sprawie profesjonalnego pełnomocnika może wynikać z faktu, iż dana osoba nie tylko nie jest w stanie bez uszczerbku koniecznego dla siebie i rodziny ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego, ale przede wszystkim potrzeba udziału profesjonalnego pełnomocnika w postępowaniu jest podyktowana:
1) nieporadnością strony,
2) złożonym pod względem faktycznym i prawnym charakterem sprawy, czy też
3) faktyczną niezdolnością strony do samodzielnego działania w sprawie.
Innymi słowy sytuacja uzasadniająca ustanowienie pełnomocnika z urzędu może zachodzić wtedy, gdy nieporadność strony prowadzi do tego, że przy faktycznym lub prawnym skomplikowaniu sprawy nie jest ona w stanie wykorzystać prawnych możliwości prawidłowego jej prowadzenia (zob. wyrok SA w Poznaniu z dnia 6 sierpnia 2015 r., sygn. akt III APa 6/15; wyrok SN z dnia 2 marca 2005 r., sygn. akt III CK 533/04).
Czy samo złożenie przez stronę wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu obliguje sąd do jego uwzględnienia?
Wbrew „obiegowej” opinii, samo złożenie przez stronę wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nie obliguje sądu do jego uwzględnienia. Wniosek taki podlega uwzględnieniu wówczas, jeżeli w ocenie sądu udział profesjonalnego pełnomocnika procesowego jest potrzebny. Jeżeli nie zaistnieją wyżej wskazane przesłanki i sąd nie uwzględni wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu, to nie może być mowy o pozbawieniu strony obrony swych praw. Jedynie wyjątkowo nieprzyznanie fachowego pełnomocnika z urzędu może być kwalifikowane jako powodujące nieważność postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony jej praw Dotyczy to jednak tylko sytuacji, gdy strona swoim zachowaniem wykazuje nieznajomość reguł postępowania lub nieporadność, prowadzącą do tego, że przy faktycznym lub prawnym skomplikowaniu sprawy nie jest w stanie wykorzystać prawnych możliwości prawidłowego jej prowadzenia. Co do zasady jednak odmowa ustanowienia dla strony adwokata z urzędu nie usprawiedliwia zarzutu nieważności postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony swych praw (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1998 r., sygn. akt II UKN 102/98; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2005 r., sygn. akt III CK 533/04; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2005 r., sygn. akt I CK 773/04 ; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2009 r., sygn. akt I UK 195/09).
Podstawa prawna:
Art. 117, art. 1171 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2014.101)
