Kara umowna stanowi umowne zastrzeżenie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego następuje przez zapłatę określonej sumy. Ustawowa konstrukcja kary umownej nie opiera się na mechanizmie gwarancyjnym, lecz na ogólnych zasadach odpowiedzialności odszkodowawczej. Obowiązek zapłaty przez dłużnika kary umownej zastrzeżonej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania powstaje tylko o tyle, o ile zachodzą przesłanki odpowiedzialności kontraktowej dłużnika określone w art. 471 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.; dalej k.c.) (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 22 października 2009 r. I ACa 697/2009).
Stosownie do art. 471 k.c. przesłanką uzasadniającą zwolnienie dłużnika od obowiązku naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania jest wykazanie przez niego, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności. W konsekwencji w razie kary umownej zastrzeżonej na wypadek niewykonania zobowiązania, kara należy się jedynie, gdy dojdzie do zwłoki dłużnika (art. 476 k.c.). Jednakże odpowiedzialność dłużnika w zakresie kary umownej bez względu na przyczynę niewykonania zobowiązania powinna być w umowie wyraźnie określona, nie ma bowiem podstaw do dorozumienia rozszerzonej odpowiedzialności dłużnika (zob. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 6 października 2010 r. II CSK 180/10).
Powyższe zagadnienie należy rozpatrywać w oparciu o uregulowania ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. Nr 19, poz. 177 ze zm.; dalej p.z.p.). Zgodnie z art. 144 ust. 1 p.z.p. zakazuje się istotnych zmian postanowień zawartej umowy w stosunku do treści oferty, na podstawie której dokonano wyboru wykonawcy, chyba że zamawiający przewidział możliwość dokonania takiej zmiany w ogłoszeniu o zamówieniu lub w specyfikacji istotnych warunków zamówienia oraz określił warunki takiej zmiany. Zmiana umowy dokonana z naruszeniem tego przepisu podlega unieważnieniu. Należy także pamiętać że zakres świadczenia wykonawcy wynikający z umowy musi być tożsamy z jego zobowiązaniem zawartym w ofercie (art. 140 ust. 1).
Określenie warunków zmian umowy nie oznacza, że zamawiający w ogłoszeniu bądź specyfikacji istotnych warunków zamówienia musi podać treść tych zmian. Chodzi tutaj o wskazanie okoliczności, które powodują, że do takiej zmiany może dojść (przede wszystkim takie, których nie można przewidzieć w chwili wszczynania postępowania o udzielenie zamówienia publicznego).
Zmiana umowy w sprawie zamówienia publicznego na podstawie art. 144 ust. 1 p.z.p. wymaga zgodnych oświadczeń woli zamawiającego i wykonawcy. Ponadto dla jej ważności wymagana jest forma pisemna (art. 77 k.c.).
Jak wynika z opisanego stanu faktycznego, nastąpiło uprzednie określenie warunków zmiany zawartej umowy, a następnie, przez podpisanie aneksu terminowego, złożono zgodne oświadczenia woli co do terminu realizacji zamówienia. Należy zatem stwierdzić, że skoro na wniosek wykonawcy o przedłużenie terminu realizacji umowy, w którym uzasadniał on zaistniałe opóźnienie okolicznościami niezależnymi od niego (uzyskanie decyzji o zezwoleniu na wycinkę drzew), zamawiający wyraził zgodę na przedłużenie terminu wykonania zamówienia, a wykonawca miał przedstawić zaktualizowany harmonogram rzeczowo – finansowy, to tym samym nastąpiła ze strony zamawiającego zgoda zarówno na nowy termin realizacji, jak również na nowy harmonogram. Zmiana terminu realizacji umowy implikowała w tym przypadku zmianę terminów realizacji wyszczególnionych w harmonogramie zadań. W konsekwencji podpisanie aneksu terminowego stanowiło akceptację przyczyn opóźnienia, tj. okoliczności niezależnych od wykonawcy i zamawiającego. Wobec powyższego nie można przypisać wykonawcy odpowiedzialności za nienależyte wykonanie zobowiązania, gdyż niewykonanie było następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności. Zatem, przy zastrzeżeniu oparcia niniejszej analizy wyłącznie na przedstawionym stanie faktycznym, nie jest zasadne naliczanie kar umownych za opóźnienie w realizacji poszczególnych elementów określonych w harmonogramie rzeczowo – finansowym.
Podstawa prawna:
[art. 471, art. 476, art. 483 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)]
[art. 140, art. 144 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. Nr 19, poz. 177 ze zm.)]
