W przypadku braku zgody inwestora na zawarcie umowy pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą inwestor nie ponosi odpowiedzialności za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Konsekwencje związane z umową zawartą przez wykonawcę z podwykonawcą będą zatem zależały od zgody inwestora lub jej braku, co nie oznacza jednak, że w razie braku zgody inwestora umowa pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą staje się nieważna.
Zgodnie z art. 6471 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm., dalej k.c.) w umowie o roboty budowlane zawartej między inwestorem a wykonawcą (generalnym wykonawcą), strony ustalają zakres robót, które wykonawca będzie wykonywał osobiście lub za pomocą podwykonawców. Do zawarcia przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora. Jeżeli inwestor, w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie, nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, uważa się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy (§ 2). Zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę (§ 5). Jeżeli umowa w swoich postanowieniach odbiega od przytoczonych przepisów, postanowienia umowne są w tym zakresie nieważne.
Sąd Najwyższy, zmieniając swoje stanowisko w tej sprawie, wielokrotnie odnosił się do kwestii zgody inwestora na zawarcie umowy wykonawcy z podwykonawcami i skutków takiej zgody dla samego inwestora.
Odrębność umowy o podwykonawstwo przejawia się przede wszystkim w tym, że podlega właściwym dla siebie regułom odnoszącym się do formy, treści zobowiązania, skutków niewykonania lub nienależytego wykonania. Następstwem zgody inwestora na zawarcie umowy między wykonawcą a podwykonawcą jest powstanie po jego stronie ustawowej, solidarnej odpowiedzialności za cudzy (tj. wykonawcy) dług (zob. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 5 września 2012 r., IV CSK 91/2012).
Do zgody wymaganej w art. 647[1] § 2 i 3 k.c. nie stosuje się art. 63 § 2 k.c. Zgoda ta może być wyrażona przez każde zachowanie, które ujawnia ją w sposób dostateczny (art. 60 k.c.); niezależnie od tego zgodę uważa się za wyrażoną w razie ziszczenia się przesłanek określonych w art. 647[1] § 2 zdanie drugie k.c. (zob. uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 29 kwietnia 2008 r., III CZP 6/2008).
Podwykonawca może żądać zapłaty za wykonane roboty budowlane od inwestora, jeśli nie otrzymał jej od wykonawcy. Warunkiem jest udzielenie przez inwestora zgody na zawarcie przez wykonawcę umowy podwykonawczej (zob. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 9 marca 2007 r., V CSK 457/2006). Odpowiedzialność inwestora wobec podwykonawcy robót budowlanych na podstawie art. 647[1] § 5 k.c. wymaga w pierwszej kolejności stwierdzenia odpowiedzialności wykonawcy robót wobec podwykonawcy, skoro odpowiedzialność inwestora ma charakter gwarancyjny (zob. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 11 lipca 2014 r., III CSK 245/13).
Zastrzeżenia inwestora do umowy pomiędzy wykonawcą budowy a podwykonawcą muszą dotyczyć istotnych kwestii umownych (zob. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 21 sierpnia 2014 r., IV CSK 733/13).
Inwestor, do którego wykonawca zwraca się o wyrażenie zgody na zawarcie umowy podwykonawczej zindywidualizowanej podmiotowo (z oznaczonym podwykonawcą) i przedmiotowo (obejmującej wykonanie określonych robót), może żądać wyjaśnień, uzupełnienia danych (co do osoby podwykonawcy lub postanowień umowy) czy złożenia samej umowy, jej projektu lub innych dokumentów. Jeśli nie korzystając z powyższego uprawnienia składa na piśmie oświadczenie aprobujące wniosek wykonawcy, to trudno znaleźć uzasadnienie dla poszukiwania dodatkowego mechanizmu obronnego (zob. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 16 kwietnia 2014 r., V CSK 296/13).
Nawet w judykaturze różnie rozumie się szczegółowe przesłanki zgody inwestora. Zgodnie z uzasadnieniem wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 28 listopada 2013 r. (I ACa 960/13) dla skuteczności zgody inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o wykonanie zadań wchodzących w zakres umowy o roboty budowlane konieczne jest przedstawienie mu umowy z podwykonawcą lub jej projektu oraz odpowiedniej dokumentacji, które pozwolą inwestorowi na zapoznanie się z istotnymi postanowieniami umownymi dotyczącymi zakresu takiej umowy. Natomiast zdaniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie (wyrok z 15 października 2013 r., I ACA 472/13) dla uzyskania zgody przez inwestora nie jest konieczne przedstawienie inwestorowi przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu wraz z częścią dokumentacji – wystarczy, gdy inwestor uzyska informację o osobie podwykonawcy oraz treści umowy zawartej pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą.
Jeśli przy żądaniu zgody inwestora nie przedstawiono umowy lub jej projektu oraz części dokumentacji, to skutki zawarcia umowy o podwykonawstwo, także w zakresie zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy, obowiązują tylko strony tej umowy, a nie powstaje solidarna odpowiedzialność inwestora na podstawie art. 647[1] § 5 k.c. (tak Sąd Najwyższy – Izba Cywilna w wyroku z dnia 15 listopada 2006 r. V CSK 256/2006). Aktualną linię orzeczniczą wyraźnie oddaje wyrok Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2014 r. (V CSK 124/13) w którym sąd przyjął, że jeżeli inwestor zrezygnował z wglądu do dokumentacji lub z żądania informacji od wykonawcy, skuteczność jego zgody na zawarcie umowy z podwykonawcą nie jest uzależniona od przedstawienia umowy lub projektu umowy oraz wiedzy o jej postanowieniach (art. 6471 § 1 i 2 zd. 1 k.c.).
Z przepisu art. 6471 § 5 k.c. wynika w sposób jednoznaczny, że zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Warunkiem tej odpowiedzialności po stronie inwestora jest wyrażenie przez niego zgody na zawarcie przez wykonawcę umowy z podwykonawcą na wykonanie określonego w umowie zakresu robót (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 7 maja 2013 r. V ACa 81/2013).
W świetle art. 6 k.c. w zw. z art. 647[1] § 2 zd. 1 i § 5 k.c. ciężar udowodnienia tego, że inwestor wyraził zgodę na zawarcie umowy o roboty budowlane wykonawcy z podwykonawcą, spoczywa na podwykonawcy, on bowiem z tego faktu wywodzi skutki prawne. Jeżeli inwestor twierdzi, że zgody takiej nie wyraził również w sposób dorozumiany oraz że nie znał istotnych postanowień umowy wykonawcy z podwykonawcą, podwykonawca powinien udowodnić także świadomość inwestora co do tych okoliczności, wyznaczających zakres jego odpowiedzialności za wynagrodzenie podwykonawcy lub to, że z postanowieniami tymi inwestor mógł się zapoznać (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 stycznia 2013 r., I ACa 792/2012).
Podstawa prawna:
[art. 60 , art. 6471 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.)]
Orzecznictwo:
Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 29 kwietnia 2008 r. III CZP 6/2008
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 15 listopada 2006 r. V CSK 256/2006
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 5 września 2012 r. IV CSK 91/2012
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 24 stycznia 2014 r., V CSK 124/13
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 11 lipca 2014 r., III CSK 245/13
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 21 sierpnia 2014 r., IV CSK 733/13
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 16 kwietnia 2014 r., V CSK 296/13
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 stycznia 2013 r. I ACa 792/2012
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 7 maja 2013 r. V ACa 81/2013
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 28 listopada 2013 r., I ACa 960/13
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 15 października 2013 r., I ACA 472/13
