Świadkiem w znaczeniu procesowym jest osoba wezwana w tym charakterze celem złożenia zeznań. Zgodnie z art. 177 § 1 Kodeksu postępowania karnego (k.p.k.) każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. Natomiast art. 233 § 1 Kodeksu karnego (k.k.) stanowi, że: kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Zatem trzecim obowiązkiem osoby wezwanej w charakterze świadka celem złożenia zeznań jest obowiązek mówienia prawdy i jej niezatajania (art. 233 § 1 k.k. w zw. Z art. 188 § 1 i art. 190 § 1 k.p.k.).
Osoba wezwana nie jest uprawniona do oceny wezwania, lecz ma obowiązek się stawić. Wyjątek od obowiązku stawiennictwa dotyczy wyłącznie tzw. bezwzględnych zakazów dowodowych (Nie wolno przesłuchiwać jako świadków: 1) obrońcy lub adwokata działającego na podstawie art. 245 § 1 k.p.k., co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę, 2) duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi – art. 178 k.p.k.) oraz osób z immunitetem zakrajowości (art. 581 § 2 i art. 582 k.p.k.).
Zgodnie z art. 177 § 1a k.p.k. przesłuchanie świadka może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. W postępowaniu przed sądem w czynności w miejscu przebywania świadka bierze udział referendarz sądowy, asystent sędziego lub urzędnik zatrudniony w sądzie, w którego okręgu świadek przebywa. Natomiast § 2 tego przepisu stanowi, że świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej nie dającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu.
W przypadku niemożności stawienia się świadka w siedzibie organu procesowego z powodu znacznej odległości, jak również gdy z przybyciem świadka wiąże się poniesienie znacznych kosztów podróży świadka, możliwe jest przesłuchanie go przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość. Obowiązkiem świadka jest wówczas stawienie się w miejscu i czasie wyznaczonym w wezwaniu przez organ procesowy, np. siedzibie prokuratury czy sądu w miejscu jego zamieszkania, skąd zostanie przeprowadzana czynność przesłuchania. Warunkiem jest w tym przypadku złożenie odpowiedniego wniosku do sądu, który wezwał osobę w charakterze świadka, ze wskazaniem, dlaczego świadek nie może przyjechać do sądu w celu złożenia zeznań.
W przypadku, gdy strona wnioskująca o przesłuchanie chciałaby osobistego stawiennictwa świadka, może on wnieść o zobowiązanie takiej osoby do uiszczenia zaliczki na koszty dojazdu świadka do sądu.
Możliwe jest przeprowadzenie czynności przesłuchania w miejscu pobytu świadka, gdy nie może on stawić się na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody. Przez miejsce pobytu świadka należy rozumieć nie tylko miejsce zamieszkania świadka, lecz także miejsce jego faktycznego czasowego pobytu w nim, np. szpital, zakład karny, dom pomocy społecznej, itp.
Zgodnie z art. 285 § 1 k.p.k. na świadka, biegłego, tłumacza lub specjalistę, który bez należytego usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo bez zezwolenia tego organu wydalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem, można nałożyć karę pieniężną w wysokości do 10 000 złotych (karę pieniężną uchyla się, jeżeli ukarany dostatecznie usprawiedliwi swe niestawiennictwo lub samowolne oddalenie się; usprawiedliwienie może nastąpić w ciągu tygodnia od daty doręczenia postanowienia wymierzającego karę pieniężną). W tych samych wypadkach można ponadto zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka (art. 285 § 2 zd. 1 k.p.k.). Kara pieniężna może być nałożona na osobę, która została wezwana w charakterze świadka (także biegłego, tłumacza lub specjalisty) pod warunkiem, że ma ona świadomość wezwania w tym charakterze (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 maja 1982 r., KZ 154/82, OSNKW 1982). Ponadto w razie uporczywego uchylania się od złożenia zeznania można zastosować, niezależnie od kary pieniężnej, aresztowanie na czas nie przekraczający 30 dni (art. 287 § 2 k.p.k.). Aresztowanie uchyla się, jeżeli osoba aresztowana spełni obowiązek albo postępowanie przygotowawcze lub postępowanie w danej instancji ukończono.
Reasumując, w przypadku niemożności stawienia się świadka w siedzibie organu procesowego z powodu znacznej odległości, jak również gdy z przybyciem świadka wiąże się poniesienie znacznych kosztów podróży świadka, powinien on złożyć wniosek o przesłuchanie go w sądzie rejonowym najbliższym jego miejscu zamieszkania. Niestawiennictwo osoby wezwanej w charakterze świadka celem złożenia zeznań naraża ją na karę pieniężną, zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie, a także aresztowanie na czas nie przekraczający 30 dni.
Podstawa prawna:
[art. 177 k.p.k.]
[art. 233 § 1 k.k.]
[art. 285 k.p.k.]
[art. 287 § 2 k.p.k.]
