Środek zapobiegawczy jest instrumentem prawnym, dzięki któremu podejrzany lub oskarżony o popełnienie określonego przestępstwa nie może negatywnie wpływać na toczące się postępowanie. Zgodnie z regulacją art. 249 KPK, środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa; można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo. W postępowaniu przygotowawczym można stosować środki zapobiegawcze tylko względem osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Przed zastosowaniem środka zapobiegawczego sąd albo prokurator stosujący środek przesłuchuje oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub jego nieobecności w kraju. Należy dopuścić do udziału w przesłuchaniu ustanowionego obrońcę, jeżeli się stawi; zawiadomienie obrońcy o terminie przesłuchania nie jest obowiązkowe, chyba że oskarżony o to wnosi, a nie utrudni to przeprowadzenia czynności. O terminie przesłuchania sąd zawiadamia prokuratora. Środki zapobiegawcze mogą być stosowane aż do chwili rozpoczęcia wykonania kary. Przepis niniejszy stosuje się do tymczasowego aresztowania tylko w razie orzeczenia kary pozbawienia wolności.
Jednym z częściej stosowanych środków zapobiegawczych jest poręczenie majątkowe. Jak stanowi art. 266 KPK, poręczenie majątkowe w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki może złożyć oskarżony albo inna osoba. Wysokość, rodzaj i warunki poręczenia majątkowego, a w szczególności termin złożenia przedmiotu poręczenia, należy określić w postanowieniu, mając na względzie sytuację materialną oskarżonego i składającego poręczenie majątkowe, wysokość wyrządzonej szkody oraz charakter popełnionego czynu. Termin do wpłacenia kwoty poręczenia majątkowego określony w postanowieniu o zastosowaniu tego środka zapobiegawczego jest jednym z istotnym elementów rozstrzygnięcia w postępowaniu karnym. Oznaczenie terminu wpłacenia kwoty poręczenia majątkowego wskazuje, do jakiego momentu możliwe jest stosowanie tego środka zapobiegawczego na dotychczasowych warunkach. Termin do złożenia kwoty poręczenia majątkowego ma jednocześnie znaczenie dla faktycznej wysokości obciążeń finansowych, jakie ponosi osoba poręczająca, które niewątpliwie są wyższe, gdy obciążenia te należy wypełnić w krótkim terminie. Nie można zgodzić się ze stanowiskiem sądu okręgowego, że termin do wpłacenia kwoty poręczenia majątkowego ma charakter instrukcyjny.
Jak podkreślił sąd apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 22 listopada 2012 r. (sygn. akt II AKz 496/12), w orzecznictwie przyjmuje się, że wysokość poręczenia majątkowego winna uwzględniać nie tylko wagę stawianych danej osobie zarzutów i charakter popełnionego czynu, ale także jej możliwości finansowe, tak, aby z jednej strony realnym i dostępnym czynić możliwość skorzystania z takiego środka, a z drugiej, aby wysokość poręczenia majątkowego pozostawała w odpowiedniej proporcji do sytuacji majątkowej oskarżonego i była w stanie skłonić oskarżonego do spełniania obowiązków wynikających z prawa karnego procesowego, stwarzając przymus psychiczny w postaci groźby przepadku przedmiotu poręczenia.
Osobę składającą poręczenie majątkowe zawiadamia się o każdorazowym wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa. Pamiętajmy, że stanowiące przedmiot poręczenia wartości majątkowe lub zobowiązania ulegają przepadkowi albo ściągnięciu w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego. W wypadku utrudniania w inny sposób postępowania karnego można orzec przepadek lub ściągnięcie tych wartości. Poręczający, który jest zobligowany do czuwania, by oskarżony stawiał się na wezwanie organu procesowego i nie utrudniał w bezprawny sposób postępowania, musi mieć wiedzę na temat obowiązków jakie ciążą na oskarżonym i wymagań, jakie stawia przed nim organ procesowy. W takiej sytuacji sąd podejmując decyzję w przedmiocie przepadku poręczenia majątkowego powinien przede wszystkim wysłuchać poręczającego, który wypowiedziałby się na temat zachowania oskarżonego i jego niestawiennictwa na wezwania Sądu, a w szczególności czy okoliczności te były mu znane, czy też nie.
