Wśród zawodów prawniczych jawne zarówno w aspekcie wewnętrznym, jak i zewnętrznym są postępowania dyscyplinarne w stosunku do: sędziów sądów powszechnych oraz sędziów Sądu Najwyższego, adwokatów i radców prawnych – żaden przepis szczególny nie ogranicza jawności postępowania dyscyplinarnego, natomiast na podstawie art. 741 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65, z późn. zm.) w sprawach nieuregulowanych do postępowania dyscyplinarnego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego.
Zgodnie z art. 116 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych postępowanie dyscyplinarne jest jawne. Sąd dyscyplinarny może wyłączyć jawność postępowania ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego. Nawet w przypadku wyłączenia jawności orzeczenie ogłaszane jest publicznie. Podkreślić przy tym należy, iż wskazany przepis uregulował kwestię jawności postępowania dyscyplinarnego odmiennie niż poprzednio obowiązujący art. 87 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25, z późn. zm.), zgodnie z którym postępowanie dyscyplinarne toczyło się z wyłączeniem jawności, a rozprawa była jawna wyłącznie dla sędziów i asesorów pełniących czynności sędziowskie.
Podobna ewolucja – od jawności wyłącznie dla członków korporacji do jawności rozprawy jako zasady – miała miejsce także w przypadku postępowania dyscyplinarnego adwokatów. Ustawą z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 80, poz. 540), która weszła w życie z dniem 9 czerwca 2007 r., zmieniono art. 95a ustawy – Prawo o adwokaturze. Przepis ten aktualnie stanowi, że rozprawa przed sądem dyscyplinarnym jest jawna, chyba że jawność rozprawy zagraża ujawnieniu tajemnicy adwokackiej albo zachodzą inne wymagane przepisami prawa przyczyny wyłączenia jawności.
W przypadku radców prawnych, w związku z uchyleniem art. 74 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, a przez to także rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 kwietnia 1984 r. w sprawie zasad i trybu postępowania dyscyplinarnego w stosunku do radców prawnych i aplikantów radcowskich (Dz. U. Nr 27, poz. 138, z późn. zm.), którego § 4 ust. 1 przewidywał, iż rozprawa jest jawna wyłącznie dla radców prawnych i aplikantów radcowskich, obecnie kwestię jawności postępowania dyscyplinarnego regulują – zgodnie z art. 741 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych – odpowiednie przepisy Kodeksu postępowania karnego.
Z powyższego wynika, że w przypadku większości korporacji prawniczych miały miejsce zmiany dotyczące postępowań dyscyplinarnych, których efektem było zniesienie niejawności tych postępowań dla osób spoza korporacji. Ograniczona jawność zewnętrzna, wyłącznie do obecności na rozprawie członków korporacji, ma aktualnie miejsce w przypadku postępowań dyscyplinarnych w stosunku do prokuratorów – art. 76 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze oraz notariuszy – art. 57 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie.
Jako na nieuzasadnione, odmienne uregulowanie tej kwestii w przypadku różnych zawodów prawniczych zwrócił uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich w wystąpieniu do Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 stycznia 2009 r. Zgodnie bowiem z zasadą równości określoną w art. 32 Konstytucji RP, jedynie podmioty charakteryzujące się w równym stopniu cechą relewantną powinny być traktowane równo, według jednakowej miary. Z punktu widzenia art. 32 Konstytucji RP zasadniczą kwestią jest ustalenie cechy istotnej oraz zasadności wyboru danego kryterium zróżnicowania (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 września 2008 r., sygn. K 35/06).
W związku z powyższym, utrzymywanie w przepisach dotyczących notariuszy niejawności postępowania dyscyplinarnego należy ocenić jako anachroniczne i sprzeczne z obowiązującą w demokratycznym państwie prawa zasadą jawności życia publicznego. Ponadto art. 57 § 1 ustawy – Prawo o notariacie, który wyłączał jawność zewnętrzną, naruszał Konstytucję RP, gwarantującą każdemu prawo do udziału w rozprawie, jeżeli w danej sprawie nie doszło do wyłączenia jawności zgodnie z art. 45 ust. 2 Konstytucji. Wprawdzie art. 45 Konstytucji RP dotyczy wprost jedynie jawności postępowań sądowych, tym niemniej powinien on stanowić wzorzec dla postępowań quasi-sądowych, jakimi są również postępowania dyscyplinarne przed sądami korporacyjnymi.
Nowe przepisy są zatem zgodne z Konstytucją RP i realizują określoną w niej zasadę jawności postępowania, w myśl której wyłączenie jawności może następować – jako wyjątek – tylko w enumeratywnie wymienionych przypadkach. Wprowadzenie wyjątków od zasady jawności postępowania jest uzasadnione potrzebą ochrony prawnie chronionych tajemnic, w tym tajemnicy, o której mowa w art. 18 ustawy – Prawo o notariacie, z uwagi na dobro państwa lub ważny interes prywatny oraz jeżeli jawność mogłaby obrażać dobre obyczaje. Wprowadzenie jawności postępowania dyscyplinarnego nie będzie miało negatywnych następstw, gdyż w przypadkach wyjątkowych, uzasadnionych dobrem państwa lub ważnym interesem prywatnym oraz z uwagi na dobre obyczaje sąd dyscyplinarny wyłączy jawność postępowania. W celu uregulowania zasad, zgodnie z którymi mają być rozpoznawane sprawy dyscyplinarne będące już w toku w dniu wejścia w życie nowelizacji ustawy, wprowadzono do niej przepis, który stanowi, że postępowanie wszczęte przed dniem wejścia w życie ustawy toczy się do końca postępowania w danej instancji według przepisów dotychczasowych.
