W takiej właśnie sytuacji nawet zupełnie nieobeznany w przepisach prawa obywatel jest zmuszony zapoznać się z procedurą cywilną, a konkretnie – z postępowaniem egzekucyjnym. Dlatego też warto zawczasu wiedzieć, w jaki sposób rozpoczyna bieg i – przez poszczególne etapy – dobiega końca ta skutecznie zaprojektowana machina. Niniejszy artykuł jest próbą zwięzłego przedstawienia najważniejszych elementów postępowania egzekucyjnego.
Organy egzekucyjne
Sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych i działających przy tych sądach komorników. Art. 758 k.p.c. określa taksatywnie katalog organów egzekucyjnych. Nikt poza nimi nie ma prawa prowadzić egzekucji wierzytelności. Nawet wyjątkowo przekonujący windykator, który notabene jest zwykle pracownikiem prywatnej firmy windykacyjnej, nie ma prawa wykonywać czynności przypisanych komornikowi.
Komornik jest funkcjonariuszem państwowym. Przysługują mu liczne prerogatywy w związku z wykonywaniem obowiązków. Między innymi w razie oporu komornik może wezwać na pomoc organy policji (zob. art. 765 § 1 k.p.c.). Na żądanie wierzyciela komornik może wykorzystać odpowiednie narzędzia prawne, służące do poszukiwania majątku dłużnika (zob. art. 797 (1) k.p.c.). Organ ten ma również możliwość wzywania dłużnika w celu przedstawienia przezeń wyjaśnień w sprawie posiadanego majątku (zob. art. 801 k.p.c.).
Każda przeprowadzana przez komornika czynność egzekucyjna stwierdzana jest protokołem o ściśle określonej treści (zob. art. 809 k.p.c.).
Wśród uprawnień komornika doniosłe znaczenie przypisuje się możliwości otworzenia mieszkania oraz innych pomieszczeń i schowków dłużnika, jak również przeszukania jego rzeczy, mieszkania i schowków (zob. art. 814 § 1 k.p.c.). Komornik może również przeszukiwać osoby trzecie (jednak tylko wtedy, gdy dłużnik w mieszkaniu oddał osobie trzeciej poszukiwane przez komornika rzeczy, o czym mowa w art. 814 § 2 k.p.c.).
Wszczęcie egzekucji
Najczęściej podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności (por. art. 776 k.p.c.). Jeżeli więc wierzyciel jest w posiadaniu korzystnego wyroku sądowego, na którym umieszczono klauzulę wykonalności, może zawnioskować o wszczęcie postępowania.
Egzekucja może być prowadzona również m.in. na podstawie będącego tytułem egzekucyjnym aktu notarialnego, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy wskazano w akcie termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie.
Egzekucja – w zależności od przypadku – wszczynana jest na wniosek wierzyciela, odpowiedniego organu albo z urzędu – na żądanie sądu (zob. art. 796 k.p.c.).
We wniosku lub żądaniu przeprowadzenia egzekucji z urzędu należy wskazać świadczenie, które ma być spełnione, oraz sposób egzekucji. Do wniosku lub żądania należy dołączyć tytuł wykonawczy (art. 797 § 1 k.p.c.).
Dalsze postępowanie egzekucyjne
Komornik może doprowadzić do finalnego zaspokojenia wierzyciela przez zajęcie należących do dłużnika ruchomości, nieruchomości, użytkowania wieczystego, statków morskich, wynagrodzenia za pracę, rachunków bankowych, innych wierzytelności czy innych praw majątkowych. Czynności komornika skierowane są przede wszystkim na oszacowanie i spieniężenie w drodze licytacji – albo wyjątkowo w drodze sprzedaży z wolnej ręki – składników majątku dłużnika. Celem działania komornika jest pełne zaspokojenie egzekwowanej wierzytelności.
W przypadku egzekucji świadczeń pieniężnych z ruchomości komornik – po dokonaniu zajęcia – dokonuje jej oszacowania (zob. art. 853 k.p.c.) oraz sprzedaży w określonym czasie (zob. art. 864 § 1 k.p.c.).
Warto nadmienić, iż zgodnie z art. 848 k.p.c. zajęcie ma ten skutek, że rozporządzenie ruchomością dokonane po zajęciu nie ma wpływu na dalszy bieg postępowania, a postępowanie egzekucyjne z zajętej ruchomości może być prowadzone również przeciwko nabywcy.
Jeżeli rzecz jest sprzedawana podczas licytacji publicznej, cena wywołania przy pierwszym terminie wynosi 75 procent wartości szacunkowej. Przy drugiej licytacji cena wywoławcza przedstawia połowę wartości szacunkowej (zob. art. 867 § 2 k.p.c.). Drugi termin licytacji ma miejsce wówczas, gdy nie uda się sprzedać rzeczy w pierwszym terminie.
Komornik udzieli przybicia osobie ofiarującej najwyższą cenę, jeżeli po trzykrotnym wezwaniu do dalszych postąpień nikt więcej nie zaofiarował (art. 869 § 1 k.p.c.). Innymi słowy – rzecz zostanie sprzedana temu, kto da więcej.
Obowiązek informacyjny dłużnika
Dłużnik, który został zawiadomiony o wszczęciu egzekucji, obowiązany jest do powiadomienia organu egzekucyjnego w terminie 7 dni o każdej zmianie miejsca swego pobytu, trwającej dłużej niż jeden miesiąc (zob. art. 761 § 3 k.p.c.).
Informacje podlegające ujawnieniu
Organ egzekucyjny może żądać od uczestników postępowania złożenia wyjaśnień oraz zasięgać od organów administracji publicznej, organów wykonujących zadania z zakresu administracji publicznej, organów podatkowych, organów rentowych, banków, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, przedsiębiorstw maklerskich, organów spółdzielni mieszkaniowych, zarządów wspólnot mieszkaniowych oraz innych podmiotów zarządzających mieszkaniami i lokalami użytkowymi, jak również innych instytucji i osób nieuczestniczących w postępowaniu informacji niezbędnych do prowadzenia egzekucji (art. 761 § 1 k.p.c.).
Egzekucja a dni wolne od pracy
W dni ustawowo uznane za wolne od pracy, jak też w porze nocnej, czynności egzekucyjnych można dokonywać tylko w wypadkach szczególnie uzasadnionych, za pisemnym zezwoleniem prezesa sądu rejonowego, które komornik na żądanie dłużnika obowiązany jest okazać przy wykonywaniu czynności (por. art. 810 k.p.c.).
Normą tego przepisu ustawodawca wprowadził zasadę, zgodnie z którą nie prowadzi się czynności egzekucyjnych, takich jak np. zajęcie czy opis i oszacowanie w dni ustawowo wolne od pracy lub w porze nocnej. Jedynie wyjątkowo, w szczególnych sytuacjach, jest to możliwe.
Skarga na czynności komornika
Na czynności wykonywane przez komornika na ogół przysługuje możliwość wniesienia skargi do sądu rejonowego. Dotyczy to także zaniechania przez komornika dokonania czynności. Do rozpoznania skargi na czynności komornika w zasadzie właściwy jest sąd, przy którym działa komornik (por. art. 767 § 1 k.p.c.). Skargę może złożyć – w przepisanym terminie – strona postępowania egzekucyjnego lub inna osoba, której prawa zostały przez czynności lub zaniechanie komornika naruszone bądź zagrożone (por. art. 767 § 2 k.p.c.).
Skarga na czynność komornika powinna czynić zadość wymaganiom pisma procesowego (elementy pisma procesowego zawiera przepis art. 126 k.p.c.) oraz określać zaskarżoną czynność lub czynność, której zaniechano, jak również wniosek o zmianę, uchylenie lub dokonanie czynności wraz z uzasadnieniem (por. art. 767 § 3 k.p.c.).
Koszty egzekucyjne
Dłużnik powinien zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji. Koszty ściąga się wraz z egzekwowanym roszczeniem. Koszt egzekucji ustala postanowieniem komornik, jeżeli przeprowadzenie egzekucji należy do niego (art. 770 k.p.c.).
Ukończenie postępowania egzekucyjnego
Po ukończeniu postępowania egzekucyjnego na tytule wykonawczym zaznacza się wynik egzekucji, a sam tytuł musi pozostać w aktach. Jeżeli świadczenie objęte tytułem nie zostało zaspokojone całkowicie, tytuł zwraca się wierzycielowi (art. 816 § 1 k.p.c.).
Podstawa prawna:
Art. 126, 816 § 1, 758, 761 § 1, 761 § 3, 765 § 1, 767 § 1, 767 § 2, 767 § 3, 770, 776, 796, 797 § 1, 797 (1), 801, 809, 810, 814 § 2, 814 § 1, 816 § 1, 853, 864 § 1, 867 § 2, 869 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 101 ze zm.).
