Spis treści
Problematyka prawa do odmowy zeznań
Zgodnie z art. 182 § 1 KPK, prawo do odmowy zeznań przysługuje osobie najbliższej dla oskarżonego. Określony w art. 182 § 1 KPK zakaz dowodowy zakazuje więc przesłuchiwania w charakterze świadka osoby, która skorzystała z prawa do odmowy zeznań. Konsekwencją skorzystania z prawa do domowy zeznań jest miedzy innymi to, że nie mogą zostać wykorzystane jako dowody w sprawie zeznania złożone przez taką osobę. Co ważne, nie mogą być również wykorzystane jej wypowiedzi, które zostały złożone przy braku świadomości osoby o prawie do odmowy zeznań. Pojawia się zatem pytanie, kogo możemy uznać za osobę najbliższą dla oskarżonego? W świetle art. 115 § 11 KK, osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. To ostatnie stwierdzenie – osoba pozostająca we wspólnym pożyciu – stała się kluczowa. Czy dotyczy to tylko związków heteroseksualnych czy także związków jednopłciowych? Choć te ostatnie są związkami nieformalnymi i prawnie bezskutecznymi, to nie znajduje aksjologicznego uzasadnienia pozbawienie partnera tej samej płci prawa do odmowy zeznań. Teraz również i pary homoseksualne będą mogły korzystać z prawa do domowy zeznań, a to za sprawą przełomowej uchwały Sądu Najwyższego, podjętej w składzie 7 sędziów w dniu 25 lutego 2016 roku.
Przełomowa uchwała Sądu Najwyższego
Uchwała z dnia 25 lutego 2016 roku (sygn. akt I KZP 20/15) wydaje się odrzucać pogląd, że wspólne pożycie oznacza związek analogiczny do związku małżeńskiego, pozbawiony jedynie węzła formalnego. Zgodnie z brzmieniem wspomnianej uchwały Sądu Najwyższego, zawarty w art. 115 § 11 KK. zwrot „osoba pozostająca we wspólnym pożyciu” określa osobę, która pozostaje z inną osobą w takiej relacji faktycznej, w której pomiędzy nimi istnieją jednocześnie więzi duchowe (emocjonalne), fizyczne oraz gospodarcze (wspólne gospodarstwo domowe). Ustalenie istnienia takiej relacji, tj. „pozostawania we wspólnym pożyciu”, jest możliwe także wtedy, gdy brak określonego rodzaju więzi jest obiektywnie usprawiedliwiony. Odmienność płci osób pozostających w takiej relacji nie jest warunkiem uznania ich za pozostających we wspólnym pożyciu w rozumieniu art. 115 § 11 KK. Oznacza to, że „wspólne pożycie” nie będzie odnoszone jedynie do małżeństw – jak czyni to na przykład Kodeks rodzinny i opiekuńczy – ale także do związków osób tej samej płci. Jak powiedział Sąd Najwyższy, „językowo >>wspólne pożycie<< jest rozumiane jako bycie z kimś albo jako obcowanie płciowe”.
Choć omawiana definicja „osoby najbliższej” znajduje się w Kodeksie karnym, zaś prawo do domowy zeznań uregulowane jest w Kodeksie postępowania karnego to – zdaniem Sądu Najwyższego – należy przyjąć zbieżne rozumienie wspólnego pożycia w Kodeksie karnym i w Kodeksie postępowania karnego.
Podsumowanie
Omawiana uchwała Sądu Najwyższego jest przełomowa dla osób żyjących w związkach homoseksualnych. Jednoznacznie przyznaje ona prawo odmowy zeznań partnerowi tej samej płci. Jak podkreśla Sąd Najwyższy, ustawodawca w art. 115 § 11 KK nie zawarł warunku odmiennej płci przy przesłance „wspólnego pożycia”. Choć pary jednopłciowe nadal nie mogą być w świetle polskiego prawa uznawane za rodzinę, to wydane orzeczenie Sądu Najwyższego uznać należy za krok w dobrą stronę – w stronę zaprzestania piętnowania partnerów tej samej płci.
Podstawa prawna:
Art. 115 § 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553)
Art. 182 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555)
